DSC_0327
Foto door Melisa Can
Identiteit

Alles over de vergoeding van de donorzaadbehandeling voor lesbische vrouwen

Veel vrouwen kregen door het beleid van de minister met terugwerkende kracht rekeningen op de mat of moesten helemaal stoppen met hun behandeling.

Het niet hebben van werkend zaad geeft heterostellen het recht op een vergoeding voor de behandeling Kunstmatige Inseminatie met Donorzaad (KID). Tot 1 maart van dit jaar konden lesbische en alleenstaande vrouwen ook gebruik maken van deze regeling – de kosten zaten in het basispakket van de zorgverzekering. Maar als het aan (sommige) zorgverzekeraars en VVD-minister Bruno Bruins van Medische Zorg ligt, stopt dit per 2020: ‘het ontbreken van een man’ zou namelijk geen medische indicatie zijn.

Advertentie

Later dit jaar – het is onbekend wanneer – staat ‘de eventuele financiering van KID-behandelingen na 2019 op de agenda’, laat Bruins weten op de site van de Rijksoverheid. Maar omdat 2020 met rasse schreden nadert, je als lesbische of alleenstaande vrouw niet echt kan voorspellen of je dit jaar nog zwanger wordt door een behandeling, en deze beleidswijziging nogal in strijd lijkt met de Algemene wet gelijke behandeling, gingen we op onderzoek uit. Wat is er precies gebeurd, hoe heeft het zover kunnen komen, zijn er alternatieven voor lesbische en alleenstaande vrouwen, en hoe moet het nu verder?

Wat is er gebeurd?

Eind februari liet minister Bruins weten – in een reactie op Kamervragen van minister Ploumen – dat de vruchtbaarheidsbehandeling KID niet langer wordt vergoed voor lesbische en alleenstaande vrouwen. Deze beleidswijziging ging per direct in, met alle gevolgen van dien: veel vrouwen moesten stoppen met hun behandelingen en kregen met terugwerkende kracht rekeningen toegestuurd.

"Ik heb me er niet eens op voor kunnen bereiden," vertelt Hadewych Bakkers. Bakkers is 32 en wil graag een tweede kindje, maar heeft geen partner. Daarom is ze vorig jaar met een donor aan haar tweede KID-traject begonnen. Ze had vijf pogingen gedaan toen haar behandelingen begin deze maand stil kwamen te liggen. "Ik las over de wijziging op de website van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) op 27 februari, en op 1 maart ging het nieuwe beleid al in.”

Advertentie

“Ik heb meteen mijn zorgverzekeraar gebeld om verhaal te halen. Toen zij het bevestigden, kon ik eigenlijk alleen maar huilen. Mijn verdriet sloeg al snel om in woede, want het voelt gewoon oneerlijk. Ik voel me gediscrimineerd. Wat maakt het uit of ik met een vrouw, een man of alleen ben? Mijn kinderwens verandert niet, die is hetzelfde als bij heteroseksuele stellen."

De NVOG, Stichting Meer dan Gewenst, COC Nederland en Bam-mam (voor alleenstaande moeders) startten direct na dit nieuws, op 1 maart, een petitie. Die werd meer dan 96.000 keer ondertekend, en ook tijdens de Women’s March eerder deze maand werd er tegen de beleidswijziging geprotesteerd.

1553793747586-CSC_0344

Foto met dank aan Rik Spier

Na deze ophef liet minister Bruins op 13 maart weten dat hij samen met zorgverzekeraars tot een tijdelijke overgangsregeling is gekomen. Deze regeling stelt dat vrouwen die in 2019 KID-behandelingen ondergaan, of er dit jaar mee beginnen, alsnog vergoed worden.

Een goede oplossing voor nu, lijkt het, maar vrouwen die zich dit jaar aanmelden zullen volgens de NVOG zeker een jaar moeten wachten tot ze überhaupt kunnen beginnen met de behandelingen. Als je je nu aanmeldt voor een traject, weet je dus niet of deze in de toekomst nog wordt vergoed. En als je dit jaar al bezig bent met behandelingen, weet je niet zeker of je voor 2020 zwanger raakt.

Hoe heeft het zover kunnen komen?

Het begon vorig jaar, toen zorgverzekeraar Eno declaraties van de KID-behandelingen in twijfel trok, omdat ze vragen hadden over het groeiende aantal declaraties ervan. Ze gingen op onderzoek uit: voor wie geldt deze vergoeding precies? In de wet staat dat kunstmatige inseminatie vergoed wordt als je door medische omstandigheden niet zwanger kunt worden, en dus vroeg Eno zich af of dit bij lesbische en alleenstaande vrouwen het geval was.

Het Zorginstituut Nederland bepaalt samen met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport welke vergoedingen worden opgenomen in het basispakket van de zorgverzekering. Zij vonden de vraag van Eno terecht, en besloten vorig jaar dat alleen heterostellen recht hebben op de vergoeding.

Advertentie

Jan van Lith, voorzitter van de NVOG, vindt het een kwalijke beslissing en is ook ontevreden over hoe dit gecommuniceerd is naar lesbische en alleenstaande vrouwen die gebruik maken van deze behandeling: "In augustus 2018 werd de uitspraak gedaan door het Zorginstituut, waarna wij veel discussies met ze hebben gevoerd. We hebben aangedrongen tot het innemen van een nieuw standpunt over deze kwestie, maar dat wilden ze helaas niet. Toen hebben wij op een gegeven moment gezegd: wij gaan niet meer wachten, we moeten mensen hierover inlichten."

Ook Carmen Foppen (38) moest plotseling stoppen met haar behandelingen. Ze werd niet op de hoogte gesteld door haar verzekering en kwam het via een bericht op Facebook te weten. “Ik probeer inmiddels al twee jaar om zwanger te worden via KID. Ik zou een week na de wijziging een inseminatie hebben, maar die afspraak heb ik af moeten zeggen. Ik kon me niet voorbereiden, het is heel heftig. Ik ben eind vorig jaar verhuisd en heb daarom in die periode geen pogingen gedaan. Een poging is zwaar, het vergt veel van je. Ik dacht: ik kom even tot rust, ik sla twee maanden over en dan begin ik in februari weer. Toen kon dat ineens niet meer.

“Je bent een droom aan het verwezenlijken, en dan komt er een man die ergens iets van vindt, en dat is dat. Volgens de minister is er in mijn geval geen sprake van ‘medische noodzaak’. Als een man zijn vrouw niet kan bevruchten wordt het wel gezien als iets medisch, maar het feit dat ik mezelf niet kan bevruchten is volgens hem een sociale zaak."

Advertentie

Hadewych Bakkers vertelt dat haar zorgverzekeraar al langer wist dat deze wijziging eraan kwam. "Ze vertelden me dat ze vorig jaar hebben aangegeven dat dit beleid vanaf 1 januari 2019 in zou gaan. In een brochure die ik eind 2018 heb gekregen stonden alle grote wijzigingen voor het nieuwe jaar. Daarin stond niets over KID, maar ergens in kleine letters onderaan een pagina stond een link naar een webpagina met alle wijzigingen. Als ik die link had geopend, had ik kunnen lezen dat dit eraan kwam, maar het is mij nooit duidelijk verteld. Twee van de vijf behandelingen die ik heb ondergaan hebben dit jaar plaatsgevonden, dus mij werd verteld dat ik die terug moest betalen."

De datum waarop het beleid inging verschilde volgens Hadewych per zorgverzekeraar, want voor sommige vrouwen ging de wijziging niet in januari in, maar pas in maart. "Veel zorgverzekeraars hebben hun klanten op geen enkele manier op de hoogte hebben gesteld, terwijl ze wisten dat deze verandering eraan kwam. Meerdere vrouwen in mijn omgeving moesten direct met hun behandelingen stoppen."

Negentien jaar geleden oordeelde de Commissie Gelijke Behandeling (een overheidsorgaan dat sinds 2012 is opgegaan in het College voor de Rechten van de Mens) dat vrouwen op basis van hun seksuele geaardheid en burgerlijke staat niet uitgesloten mogen worden van KID-behandelingen, omdat dat in strijd zou zijn met de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB). Maar dat mensenrecht lijkt nu dus in het gedrang te komen.

Advertentie

Zijn er alternatieven voor lesbische en alleenstaande vrouwen?

Door alle onzekerheid komt de veiligheid van KID in gevaar, volgens NVOG-voorzitter Van Lith. "Een alternatieve optie voor vrouwen is om zelf op zoek te gaan naar een donor, bijvoorbeeld iemand uit de eigen omgeving of via internet, maar dit laatste wordt ten strengste afgeraden. Spermadonoren via internet zijn niet gescreend op hun gezondheid en de kwaliteit van hun sperma, en er kan niet gecontroleerd worden hoeveel kinderen de donor heeft: het is in Nederland wettelijk bepaald dat een donor maximaal vijfentwintig kinderen mag verwekken. Bovendien is de kans dat de donor later kan worden teruggevonden klein, omdat hij niet is geregistreerd. Bij een KID-behandeling via een kliniek kan het kind vanaf zijn zestiende informatie over zijn of haar vader opvragen. Als een kind niet weet wie de vader is, kan dit zorgen voor serieuze problemen tijdens het ontwikkelen van hun eigen identiteit."

"Het zoeken van een eigen donor is lastig," vertelt Carmen. "Ik heb geen mensen in mijn omgeving die daarvoor in aanmerking komen. Ik wil geen vriendschappen op het spel zetten, en een kind krijgen van je beste vriend is een beetje awkward. Via internet naar een donor zoeken is geen optie voor mij, want die worden niet gescreend. Je weet niet wat je in huis haalt. Je kunt ook de kroeg in duiken, maar ja, dat is niet eerlijk voor je kind. Hoe sterk mijn kinderwens ook is, ik doe het mijn kind niet aan om niet te weten wie zijn vader is."

Advertentie

Jaarlijks worden er ongeveer 9.000 KID-behandelingen uitgevoerd. Volgens de NVOG zijn 3.000 hiervan bij alleenstaande moeders en 3.000 bij lesbische vrouwen. Tot nu toe dienden gynaecologen de behandelingen van alleenstaande en lesbische vrouwen altijd in bij de verzekeraar, omdat ze ervan uitgingen dat ze bij het basispakket hoorden, zoals dat bij heterostellen het geval is, aldus Van Lith.

Een behandeling kost 840 euro, exclusief de kosten van het zaad en de screenings. Per behandeling wordt er één inseminatie gedaan. De kosten van het zaad en de screenings moesten altijd al zelf worden betaald. Deze twee vormen samen één bedrag dat je per behandeling betaalt, en de hoogte daarvan verschilt per ziekenhuis. Zo betaalt Bakkers 160 euro en Foppen 225 euro per behandeling.

Voor het verkrijgen van zaad gelden lange wachtlijsten in Nederland, vertelt Foppen. “Je kunt voor een buitenlandse donor kiezen, daar zijn geen wachtlijsten, maar dat zaad is vaak duurder en dan moet je ook de transportkosten betalen.”

Als zaaddonor word je intensief gescreend, vertelt Hadewych. "Zowel de mentale als de fysieke gezondheid van de man in kwestie worden onderzocht. Je mag geen erfelijke aandoeningen hebben, en je moet een goed motief hebben waarom je donor wil worden. Er gelden strenge eisen, waardoor veel donoren afvallen."

Ook de vrouwen zelf worden verplicht gescreend. "Als je hebt besloten om aan KID te beginnen, krijg je eerst een verwijzing van je huisarts naar het ziekenhuis,” vertelt Hadewych. “Daar word je ingepland voor een gesprek met een psycholoog en een seksuoloog. Dat is meestal één gesprek, en in mijn geval was dat met een vrouw die zowel psycholoog als seksuoloog is. Er worden allerlei persoonlijke vragen gesteld, van wat je jaarsalaris is tot aan de leeftijd waarop je begon met masturberen. Het is een hele intensieve screening."

Advertentie

"Vervolgens heb je een gesprek met een verpleegkundige die jouw volledige fysieke gezondheid controleert. Daarna besluit een commissie van zo’n vijftien mensen of je op de wachtlijst mag. Als dat zo is, krijg je een ‘go’, waarna je nog een gesprek met een gynaecoloog hebt over de behandelingen. Daarna kom je op de wachtlijst te staan, en is het afwachten tot je kunt beginnen. Bij mij duurde dat anderhalf jaar."

Het aantal behandelingen dat een vrouw ondergaat voordat ze zwanger is, verschilt per vrouw. Carmen: "Het kan binnen een paar keer raak zijn, maar het kan ook meer dan vijftien pogingen duren. De kosten lopen al snel op tot in de duizenden euro’s. En zonder vergoeding uit het basispakket kunnen veel vrouwen zich dit niet veroorloven."

Hoe moet het nu verder?

Voorlopig wordt de behandeling dus nog vergoed. "Patiënten en behandelaars verkeren niet langer in onzekerheid," schreef de minister over de overgangsregeling. Toch blijft het onzeker of de behandeling na dit jaar voor iedereen vergoed wordt; de minister heeft het immers over een 'overgangsregeling'.

"Er is nog geen goede oplossing," zegt Hadewych. "Als je nu bezig bent, moet je maar hopen dat je snel zwanger wordt. We moeten gaan nadenken over wat belangrijk is: is een kinderwens voor mensen belangrijk? Dan hoort het in de basisverzekering, voor iedereen. Ik hoop dat er snel een permanente oplossing komt. Dit gaat niet alleen over ons, maar ook over vrouwen die in de toekomst kinderen willen."

Mocht er later dit jaar opnieuw worden besloten dat de behandeling alleen voor heterostellen wordt vergoed, “dan kunnen zorgverzekeraars zelf actie ondernemen door KID aan de aanvullende zorgverzekering toe te voegen,” vertelt Van Lith. Op die manier kunnen alleenstaande en lesbische vrouwen alsnog hun behandelingen vergoed krijgen, maar dan betalen ze wel iets meer voor hun zorgverzekering.

De makkelijkste oplossing? Iedereen gelijk behandelen. Er is geen beleidswijziging voor nodig, maar simpelweg een andere manier van denken. Vrouwen kunnen geen vrouwen bevruchten, en vrouwen kunnen zichzelf niet bevruchten. Dat is en blijft een medisch feit.