Russische vrouw die anti-oorlogsstickers plakte in een supermarkt riskeert tien jaar gevangenisstraf

Een Russische kunstenares en dissidente is een symbool geworden van de toenemende onderdrukking van de anti-oorlogsbeweging in Rusland. Zij verwisselde in een plaatselijke supermarkt een paar prijskaartjes met anti-oorlogsboodschappen en riskeert hierdoor tien jaar gevangenisstraf.

Alexandra Skochilenko, 31, is een van de meer dan 15.000 mensen die door de Russische regering in de gaten worden gehouden omdat zij protesteerden tegen de oorlog tegen Oekraïne. Zij is een veelbesproken voorbeeld geworden van hoe slecht Rusland mensen behandelt die protesteren.

Sinds ze op 11 april in Sint-Petersburg werd gearresteerd, zit Skochilenko in voorlopige hechtenis.  Haar vrienden hebben VICE World News verteld dat ze in slechte gezondheid verkeert omdat de gevangenisautoriteiten haar medicijnen ontzeggen die ze nodig heeft. 

Ondanks het harde optreden tegen elk kritisch geluid over de Russische invasie, protesteren tienduizenden Russen zoals Skochilenko nog steeds.

De precieze inhoud van de gewijzigde prijskaartjes hebben de aanklagers niet openbaar gemaakt, maar aangenomen wordt dat zij voornamelijk informatie bevatten over de strijd om Mariupol.

Skochilenko’s zaak heeft in Rusland aandacht getrokken vanwege de harde manier waarop ze is behandeld, te meer daar ze geen boegbeeld is van het protest. Haar advocaten ontkennen niet tegen VICE World News dat Skochilenko verantwoordelijk is voor het protest. Ze beweren echter dat ze niet bedoelde het Russische leger in diskrediet te brengen, maar ze wilde haar oprechte persoonlijke mening uiten op een manier die geen bedreiging vormde voor het publiek.

Skochilenko heeft ernstige coeliakie en heeft daarnaast medicijnen nodig voor haar bipolaire stoornis, vertellen haar vrienden aan VICE World News. De autoriteiten hebben geweigerd haar onder huisarrest te plaatsen, wat onder deze omstandigheden gebruikelijk zou zijn.

Het Russische Telegram-kanaal, Feministisch Anti-Oorlogsverzet (Feminist Anti-War Resistance), heeft veel vrouwen geïnspireerd om actie te ondernemen. Het kanaal, dat eind februari werd opgericht, is een Russischtalige gemeenschap met 34.000 leden die – anoniem  – verzetsdaden voorbereidt en uitvoert in Rusland.

Het Feministisch Anti-Oorlogsverzet richt zich op gewone alledaagse daden van verzet en niet op het organiseren van grote evenementen, die aanhangers zouden kunnen blootstellen aan staatsgeweld. De acties variëren van het aanmoedigen van ambtenaren om te staken of ziektedagen op te nemen, tot het verspreiden van pamfletten en anti-oorlogskranten, of het betrekken van vrienden en familieleden bij activiteiten zodat ze minder tijd besteden aan propaganda op TV. De groep biedt ook psychologische steun aan iedereen die daar behoefte aan heeft. Daarnaast is het een fonds begonnen voor mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt of ontslag moesten nemen vanwege hun anti-oorlogsopvattingen.

“Als politieke beweging kan het feminisme niet een agressieve oorlog en militaire bezetting ondersteunen,” schrijft de groep in hun manifest. “De feministische beweging in Rusland strijdt voor kwetsbare groepen in de samenleving en voor de ontwikkeling van een rechtvaardige maatschappij waar er gelijke kansen en mogelijkheden zijn voor iedereen. Er is geen ruimte voor geweld en militaire conflicten in een dergelijke samenleving.”

Een van hun populaire acties is het plaatsen van kruisen op openbare plaatsen als een gedenkteken voor de slachtoffers van de oorlog. Aanhangers nemen dan een foto van hun verzetsdaad en laten die achter in de chat van de anti-oorlog Telegramgroep, zodat iedereen het kan zien. De metadata worden verwijderd zodat degene die de foto heeft genomen, niet geïdentificeerd zou kunnen worden. De groep is het doelwit geweest van bots , waarschijnlijk afkomstig van de Russische regering, die  informatie hebben verzameld over wie er actief is.

Een oude schoolvriendin van Skochilenko vertelt VICE World News dat het kanaal dat vrienden hebben opgezet om Skochilenko te steunen, ook is geïnfiltreerd. “Ik dacht: ‘Wow, het feit dat ze mensen sturen om ons werk zo veel moeilijker te maken, betekent zeker dat ze opletten’,” zegt Anastasia, die VICE World News om veiligheidsredenen niet bij haar volledige naam noemt. 

Skochilenko beschouwt zichzelf eigenlijk niet als lid van de beweging, zegt haar advocaat. De Russische dichteres Daria Serenko, een van de weinige publieke gezichten van de groep, vertelt aan VICE World News dat Skochilenko niet was aangesloten bij het Russische Feministisch Anti-Oorlogsverzet . Ze raakte gewoon geïnspireerd door een van de berichten van de groep en besloot te gaan protesteren.

Anastasia zegt dat haar schoolvriendin kapot was van het nieuws over de oorlog. Net als veel Russen heeft Skochilenko vrienden en familie in Oekraïne. Ze had geprotesteerd tegen de oorlog in Donbas en de annexatie van de Krim, en had in 2019 en 2020 in Kiev film les gegeven aan Oekraïense kinderen. “Voor haar was de oorlog een tragedie. Het was hartverscheurend. Het leven veranderde,” zegt Anastasia, die Skochilenko beschrijft als iemand “met een zeer scherpe geest die oog heeft voor onrechtvaardigheid.”

In de weken na de invasie worstelde Skochilenko met gevoelens van hulpeloosheid alsook met de vraag “hoe kun je een Rus zijn die hier fel tegen is en die niet zwijgt,” zegt Anastasia. Ze begon kleine evenementen te organiseren, die ze ‘Jams for peace’ noemde. Ze nodigde dan muzikanten, dichters en kunstenaars uit om in cafés en bij mensen thuis op te treden. Ze maakte ook ansichtkaarten met pacifistische boodschappen.

Uiteindelijk besloot zij het protest te organiseren dat tot haar arrestatie leidde. Anastasia zegt dat ze wist dat ze risico's liep, maar dat ze nooit had verwacht zo hard te worden aangepakt. Ze is tenslotte geen bekende activiste of politieke figuur.

In Rusland zijn vrijwel alle vormen van afwijkende meningen verboden nadat een reeks wetten tussen 2019 en maart 2022 werd aangenomen. De laatste wet, de zogenoemde nepnieuwswet, verbiedt mensen en organisaties om informatie over het Russische leger te delen die afwijkt van de versie van het Kremlin. Het verspreiden van dit ‘nepnieuws’  kan leiden tot een gevangenisstraf van 15 jaar. Op grond van de nieuwe wet zijn alle onafhankelijke nieuwsorganisaties die in Rusland nog actief waren, feitelijk gesloten. Ongeveer 15.400 mensen zijn opgesloten en beboet, terwijl veertig mensen momenteel voor de strafrechter worden gesleept.

Maria Kuznetsova is de woordvoerder van de mensenrechtenorganisatie OVDInfo, die in Tbilisi is gevestigd. Zij zegt dat het Russische optreden tegen maatschappelijke organisaties in 2011 drastisch veranderde. Zij schat dat er in Rusland meer dan vijfhonderd politieke gevangenen zijn. “Vroeger zouden ze alleen een journalist, een politicus of een activist strafrechtelijk aanklagen, iemand die bekend genoeg was om te kunnen beweren dat ze iets ernstigs tegen de staat hadden gedaan,” zegt ze. “Maar nu worden zelfs gewone burgers aangeklaagd op grond van dezelfde wetsartikelen voor zoiets onbetekenends als het verwisselen van supermarkt prijskaartjes. De boodschap is duidelijk: niemand is meer veilig.”

En deze aanpak werkt – in februari kwamen duizenden Russen bijeen om tegen de oorlog te protesteren , maar de beweging is nu in feite de kop ingedrukt . De weinige verzetsgroepen die zijn overgebleven zijn regionaal, gedecentraliseerd en opereren zeer tactisch. “Ik denk dat het Russische Feministisch Anti-Oorlogsverzet deze acties heeft overleefd omdat de regering hen onderschatte, ze zagen vrouwen een tijdlang niet als een bedreiging,” voegt Kuznetsova toe.

Kuznetsova zegt dat meer vrouwen dan ooit tevoren bij protesten worden gearresteerd. OVDinfo merkt op dat in vroegere bewegingen, ongeveer 80% van de gearresteerde demonstranten man was, “niet omdat vrouwen niet deelnamen maar omdat ze niet als een probleem werden gezien,” zegt ze. Nu is de verdeling meer 50-50.

Op 17 mei wees de rechtbank een motie af om Skochilenko vrij te laten of over te plaatsen naar een niet-levensbedreigende vorm van detentie. Ze zal nu in ieder geval tot 31 mei in de gevangenis blijven. Haar vrienden zeggen dat ze verschillende keren ziek is geweest. Ze hebben geprobeerd haar eten te brengen, maar de autoriteiten gooiden het weg. Ze strijden nog steeds voor haar en zijn een petitie gestart die al 135.000 handtekeningen heeft opgeleverd.

“Helaas is Skochilenko’s zaak niet echt uitzonderlijk in het nieuwe Rusland,” voegt Kuznetsova toe. “Het is echter wel een escalatie. Het laat zien dat we zijn overgegaan van een enigszins autoritaire staat naar een hard autoritair regime.”