Het idee dat sport mensen zou samenbrengen is een mythe

Het zweet heeft gepareld, de tranen zijn gevloeid, de trofeeën zijn uitgereikt, de records zijn gebroken. En nu de uitslagen bekend zijn, is het tijd om onze poot weer stijf te houden. 

"Sport brengt mensen samen": typisch zo'n zin die je minstens één keer in je leven te horen hebt gekregen, waarschijnlijk tijdens een evenement zoals het EK of de Olympische Spelen. In veel opzichten is deze uitspraak vergelijkbaar met het beroemde begrip van "The American Dream". Maar vergeet niet dat je in beide gevallen wel erg diep moet slapen om die woorden ook effectief te kunnen geloven. Er moet ook genoeg zand in je ogen zitten om de algemene context te kunnen negeren die aan de basis ligt van de sportwereld. Hetzelfde geldt voor degenen die hun ogen hebben gesloten voor de rol die sport speelt bij het bewaken van de huidige sociale orde. De sportindustrie droomt rustig verder over het bereiken van haar pseudo-doel, waarbij ze de mensheid zogenaamd succesvol heeft samengebracht om één te worden. Het is opvallend dat dit doel blijkbaar alleen in die wereld is bereikt, terwijl de samenleving als geheel nog steeds op zoek is naar grotere verbintenis. Hoe kunnen we beweren dat de sportwereld net zo inclusief is geworden als andere emanciperende bewegingen zoals het feminisme, antiracisme of de LGBTQIA+, als mensen die niet in het plaatje van de gemiddelde topsporter passen dit absoluut niet zo ervaren?

Op het moment waarop er een internationale sportcompetitie van start gaat, is er sprake van een toename in zowel mensenhandel als seksuele uitbuiting als rechtstreeks gevolg daarvan. Na afloop van de wedstrijd neemt ook het huiselijk geweld toe. Volgens een studie van de Lancaster University over de wereldkampioenschappen voetbal van 2002 tot 2010 nam het huiselijk geweld tijdens die kampioenschappen aanzienlijk toe, en stijgen de cijfers sterk wanneer het favoriete team van de mishandelaar verliest. Nog verontrustender dan het feit dat er zowel bij winst als verlies sprake is van huiselijke geweld, is dat die stijging elk jaar nog toeneemt. Het zijn dus voornamelijk vrouwen en mensen met minder kansen die de prijs moeten betalen voor deze competities, die in essentie bedoeld en ontworpen zijn voor een hyperkapitalistische en testosteronzatte sportwereld.

Na het laatste fluitsignaal van dit EK, spuwden de ‘supporters’ nog even hun laatste haat en frustratie uit over de voetballers die de dag ervoor als helden werden aanzien. De doelwitten van deze opmerkingen waren Sterling, Rashford en Saka, die direct en onverbiddelijk werden teruggestuurd naar hun plaats in de sociale hiërarchie van toen zij nog niet aan de torenhoge verwachtingen konden voldoen. Na een korte passage op hun voetstuk, werden ze in de ogen van het publiek opnieuw ‘gewone’ zwarte mensen die de status van mens moeten verdienen, en van wie blijkbaar nog altijd wordt verwacht dat zij gehoorzamen en deelnemen aan een spel dat hun eigenlijk niet toebehoort. Ook vrouwelijke competities worden ingeperkt door deze eisen, waardoor ‘hun’ sportprestaties vooral dienen als entertainment. Voor vrouwen is er blijkbaar geen ruimte voor een podium waarop ze wel serieus genomen worden. Sport zonder mannen zou minder competitief en minder interessant zijn, maar dat slaat natuurlijk nergens op. Wat wel klopt, is dat het gebrek aan balans in zowel de financiële middelen als het salaris van deze vrouwelijke atleten deel uitmaakt van een grotere dynamiek van genderongelijkheid. En ook het gebrek aan zichtbaarheid van hun overwinningen draagt daartoe bij. Meer nog: ook in de rest van de maatschappij worden vrouwen nog elke dag geconfronteerd met precies dezelfde dynamiek. 

Laten we eerlijk zijn: de koning der sporten (voetbal) is helaas geen uitzondering wanneer het op zulke praktijken aankomt. De sportwereld werkt net zo hard mee aan de instandhouding van bepaalde stereotypen als de rest van onze maatschappij. De afwezigheid en marginalisering van coaches, managers en leiders van kleur is nog opvallender wanneer je het aantal spelers optelt die deel uitmaken van een minderheid. Een paar maanden geleden confronteerde de VRT-documentairereeks FC United ons met het racisme en het gebrek aan diversiteit in het Belgische voetbal. Van jongs af aan, in alle voetbalklassen en uithoeken van het land. Hoeveel sportdirecteurs zoals Mababa, bekend als Pape Diouf, hebben carrière gemaakt zonder echt gezien te worden? Wie de vraag stelt kan hem al beantwoorden. Deze opvallende en pijnlijke vaststelling is moeilijk te verklaren zonder de racistische, koloniale en seksistische stereotypen die wij als samenleving hebben geërfd te begrijpen. Deze stereotypen worden soms onbewust toegepast, maar dat maakt hen niet minder krachtig. Onze diepgewortelde denkbeelden zorgen ervoor dat vrouwen en bepaalde groepen nog altijd gezien worden als dommekrachten zonder veel denkvermogen, emotioneel en niet intellectueel, zwakzinnig en irrationeel - gemaakt om uit te voeren en niet om te beslissen.

Topsport beperkt zich niet alleen tot racisme of seksisme bij het handhaven van de huidige sociale rangorde. Hoeveel beroepssporters zijn er bijvoorbeeld wel niet die tijdens (of zelfs na) hun carrière nooit zichzelf hebben kunnen zijn omdat ze bang waren voor wat er zou gebeuren als ze hun seksuele geaardheid kenbaar zouden maken? Dit zijn precies de maatschappelijke waarden waarop de sportwereld zich baseert. Het zijn dezelfde normen waarmee men (zwarte) vrouwen zoals Simone Biles en Naomi Osaka aan de psychische schandpaal probeert te nagelen wanneer zij een wijdverspreid en meer dan actueel probleem onder de aandacht proberen te brengen: geestelijke gezondheid. Deze twee atleten kozen ervoor om hun geestelijke gezondheid boven hun carrière te plaatsen - de eerste door te weigeren om deel te nemen aan persconferenties na de wedstrijd, de tweede door ervoor te kiezen om niet deel te nemen aan bepaalde wedstrijden.

Ondanks de onmiskenbare psychofobie van onze samenleving komt het grootste verwijt niet zozeer neer op de beslissing om voorrang te geven aan je geestelijke gezondheid. De kern van hun zogenaamde zonde is nog heftiger, nog meer verwerpelijk. Deze vrouwen worden vooral ook bekritiseerd om hun dapperheid, zeker als mensen van een bepaald ras, omdat zij weigeren zich over te geven aan de verwachtingen, bevelen en eisen van anderen. Ze worden daarbuiten nog harder veroordeeld omdat ze hun eigen behoeftes durven te bepalen, deze voorop stellen en vol blijven houden. Het is juist deze krachtige en moedige onbeschaamdheid die critici en andere grensbewakers willen beteugelen en forceren om terug te keren naar ‘de goede orde’: een orde die hoe dan ook tegen deze vrouwen en hun lotgenoten is opgesteld. 

Het is absurd en misleidend om te denken dat sport - en in mindere mate amusement - een werkelijke of zelfs belangrijke rol heeft in de strijd tegen ongelijkheid of discriminatie. Wie dat gelooft laat zien hoe gemakkelijk het is om de serieuze inhoud en politieke waarde van het gelijkheidsdebat weer kwijt te spelen. We kunnen niet doen alsof echte inclusiviteit bereikt kan worden door middel van sport zonder vraagtekens te zetten bij het grotere systeem waar sport deel van uitmaakt - en waarvan het de sociale tekortkomingen in stand houdt. Wie gelooft dat sport gelijkheid brengt houdt zichzelf voor de gek, ook omdat die aanname niet gebaseerd is op tastbare feiten of bewijs. Deze blinde overtuiging is bovendien ook gevaarlijk, omdat sport juist bijdraagt aan vormen van uitsluiting en discriminatie die zogenaamd niet meer zouden bestaan. Dit alles terwijl deze industrie sporters en atleten uit minderheidsgroepen steevast blijft indelen in stereotype rollen en ondergeschikte posities. 

Wij verdienen een sport die écht inclusief is.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.