Deze Belgische architect wil een genderneutrale wereld ontwerpen

Het lijkt erop dat de wereld om ons heen vanuit een nogal mannelijk perspectief is ontworpen. In Nederland zijn er op straat bijna geen openbare toiletten voor vrouwen, ons straatbeeld staat vol met fallussymbolen, en ook al is de helft van de studenten aan Nederlandse bouwkundefaculteiten ondertussen vrouw, de top van de architectuurwereld wordt nog altijd door mannen bezet.

Ook de Belgische Hannah Rozenberg (25) merkte op dat het wat betreft genderverhoudingen nogal scheef zit binnen de wereld van de architectuur. “Architectuur, zoals veel andere industrieën, is nu vooral nog een vakgebied dat is ingericht door mannen, voor mannen,” vertelt ze aan Broadly. “Ik wil dat zo goed als kan veranderen.”

Om dit te doen, maakte ze voor haar afstudeerproject aan Royal College of Arts in Londen een rekenmachine die gendervooroordelen in de architectuur blootlegt. “Mijn rekenmachine is een manier om het bewustzijn rondom deze gendervooroordelen aan te wakkeren. Deze kennis kunnen architecten vervolgens gebruiken om op een inclusieve manier te ontwerpen.”

Broadly: Hoe laat jouw rekenmachine zien dat er bepaalde gendervooroordelen in de architectuur zijn?
Hannah Rozenberg: Als je een woord in de rekenmachine typt, dan komt daar een score uit. Dit heb ik de Gender Unit genoemd. Zo zal je zien dat een sportschool of een kantoor een mannelijke Gender Unit heeft. De keuken, de kinderkamer of de slaapkamer krijgen daarentegen een vrouwelijke score. Als de Gender Unit op 0 uitkomt, dan is het woord genderneutraal.

Hoe kan het dat de ruimtes die je in de rekenmachine typt aan een gender worden gekoppeld?
Mijn rekenmachine is gebouwd op iets dat word embedding heet. Dat is een techniek die wordt gebruikt om taal aan artificiële intelligentie (AI) te leren. Een AI wordt dan gevoed met heel veel teksten – zoals nieuwsartikelen of andere soorten media – en maakt connecties tussen woorden, afhankelijk van hoe vaak die woorden samen worden gebruikt. Zo leert het bijvoorbeeld “man” tegenover “vrouw” te plaatsen, en “koning” tegenover “koningin.” Maar zo’n AI koppelt door alle input ook “blauw” aan “man” en “roze” aan “vrouw.” Zo neemt mijn rekenmachine dus allerlei gendervooroordelen uit de echte wereld over.

Welke gendervooroordelen ben je nog meer tegengekomen?
Ik zag ook dat materialen ge-gendered zijn. Harde materialen zoals staal, steen en hout hebben een Gender Unit die erop wijst dat we ze als mannelijk beschouwen. Zachte materialen, zoals veters, krijgen juist weer een vrouwelijke stempel.

Komt dat doordat een eigenschap zoals ‘zachtheid’ over het algemeen aan vrouwelijkheid wordt gekoppeld?
Ja, en dat is precies zo’n vooroordeel dat we zouden moeten bestrijden. Net zoals het beeld dat de keuken vrouwelijk zou zijn, en het kantoor mannelijk. Als we in een maatschappij willen leven waarin zowel mannen als vrouwen koken of werken, dan zou geen enkele ruimte als “mannelijk” of “vrouwelijk” bestempeld mogen worden.

Zouden die gendervooroordelen ook kunnen veranderen? Dus zou een keuken ook aan ‘hij’ gekoppeld kunnen worden?
Dat kan veranderen. Maar mijn rekenmachine kan dat niet. Die toont de vooroordelen vooral aan. Mijn machine is namelijk gebouwd op basis van input uit de ‘echte wereld – dus echte nieuwsartikelen en mediaberichten. De Gender Unit die uit de machine komt, kan dus alleen veranderen als wij dat ook doen.

Waarom is het voor jou als architect belangrijk dat de Gender Unit er is?
De Gender Unit laat zien dat technologische middelen die we elke dag gebruiken behoorlijk gender-biased zijn. En dit zijn middelen die binnen de architectuur steeds meer worden gebruikt bij het ontwerpen van gebouwen en ruimtes. Denk bijvoorbeeld aan AI, dat ik eerder al noemde. Als zo’n AI constant input krijgt die bomvol vooroordelen zitten, dan wordt de machine vanzelf ook bevooroordeeld. Dit zagen we bijvoorbeeld bij TAY, de AI die was ontworpen door Microsoft. Het is in die zin een soort vicieuze cirkel, waarbij nieuwe technologieën onze vooroordelen overnemen. Mijn rekenmachine is een manier om uit die cirkel te breken, door gendervooroordelen aan te tonen.

Zijn architecten zich nu nog niet bewust van gender-biases?
Het is me opgevallen dat architecten allerlei standaarden gebruiken die zijn gebaseerd op het mannelijk lichaam. Zo is een lengte van 1 meter 85 vaak als uitgangspunt bij het ontwerpen van gebouwen of ruimtes gebruikt, terwijl vrouwen meestal een stuk kleiner zijn dan dat. Aan de andere kant worden ruimtes waarin wordt gekookt, gestreken of de was wordt gedaan, vaak ontworpen op basis van het vrouwelijk lichaam. Deze standaardmaten zijn lang geleden bedacht, maar worden nog steeds gebruikt.

Is er een plek waarbij je zulke vooroordelen duidelijk terugziet?
Er zijn een aantal buurten die heel erg met het oog op de man zijn gebouwd. Maar dat heeft meer met de functie van de gebouwen in die buurt te maken, dan met de gebouwen zelf. Neem bijvoorbeeld St. James’s, hier in Londen. Daar zijn vooral bedrijven voor de mannelijke klant – zoals barbiers of winkels die maatpakken maken. Ook zijn er daar sociëteiten die exclusief voor witte, conservatieve mannen zijn en waar vrouwen soms niet eens naar binnen mogen. Zo bezien is die buurt niet heel toegankelijk voor vrouwen, maar ook niet voor mensen met verschillende culturele achtergronden.

Is het mogelijk om buurten zoals St. James’s inclusiever te maken?
Absoluut. Ik heb zelf – aan de hand van de inzichten die ik uit mijn rekenmachine heb gehaald – allerlei interventies bedacht, die de klassieke, mannelijke situatie in St. James’s enigszins kunnen ontwrichten.

Waar moet ik dan aan denken?
Ik heb genderneutrale gebouwen ontworpen, zoals een bioscoop en een bibliotheek. Dit heb ik gedaan aan de hand van een rekensom, waarbij de verschillende onderdelen van het gebouw – zoals een bank, een deur, een raam – bij elkaar opgeteld op een Gender Unit van 0 uitkomen, en dus genderneutraal zijn. Dit is post-gender-architectuur: architectuur die door de rekenmachine niet als mannelijk en ook niet als vrouwelijk wordt gezien. Het is non-binair.

Waarom is een genderneutrale wereld belangrijk voor jou als architect?
Als architect vind ik het belangrijk dat gebouwen en ruimtes zo inclusief mogelijk worden ontworpen. En dat begint door bewustzijn te creëren over de manieren waarop dat nu nog niet het geval is. We leven in een wereld waarin technologie steeds belangrijker wordt, zonder ons bewust te zijn van de vooroordelen die daarin ingebed zijn. Dat moet veranderen. Mijn project is een poging daartoe.