Hoe film je zoiets pijnlijks als een verkrachtingsscène?

Als je een verkrachtingsscène filmt, wat is een regisseur dan aan zijn acteurs verschuldigd? Deze vraag werd het onderwerp van een wereldwijde mediadiscussie doordat een interview van College Tour uit 2013 ineens weer opdook. In dat interview geeft de beroemde regisseur Bernardo Bertolucci toe dat hij zonder wederzijdse instemming een seksscène filmde voor zijn film Last Tango in Paris uit 1972.

In de scène gebruikt het personage van superster Marlon Brando boter als glijmiddel en verkracht hij het personage van Maria Schneider. De scène was al berucht, maar Bertolucci gaf in dat interview nieuwe informatie. Hij gaf toe dat Schneider niet op de hoogte was van de scène en wat er precies met haar zou gebeuren. "In zekere zin heb ik Maria iets afschuwelijks aangedaan door haar niet te vertellen wat er ging gebeuren," vertelde Bertolucci. "Ik wilde dat ze zou reageren als een meisje, niet als actrice… Ik wilde dat je kon zien dat ze zich vernederd voelde. Ik denk dat ze mij en Marlon haatte omdat we het niet hadden verteld," voegde Bertolucci eraan toe. "Maar om die reactie te krijgen kon ze niks weten. Ik wilde niet dat Maria haar schaamte of woede speelde, ik wilde dat ze die woede en schaamte echt voelde. Voor de rest van haar leven heeft ze mij gehaat."

Hoewel Bertolucci's woorden zorgden voor enorme ophef, was deze informatie al jarenlang beschikbaar in de media. In 2007 vertelde Schneider aan de Daily Mail dat de scène niet in het script stond en dat Brando het zelf had bedacht. "Pas vlak voordat we gingen filmen vertelden ze me wat er ging gebeuren en ik was woedend. Ik had mijn agent moeten bellen of mijn advocaat naar de set moeten laten komen. Je kan iemand niet dwingen om iets te doen wat niet in het script staat, maar op dat moment wist ik dat niet," vertelde ze. "Marlon zei tegen me, 'Maria, maak je geen zorgen, het is maar een film.' Maar tijdens het filmen van de scène huilde ik toch echte tranen… Ik was vernederd. Ik voelde me echt verkracht, zowel door Marlon als door Bertolucci. Toen de scène klaar was, troostte Marlon me niet. Hij bood niet eens zijn excuses aan. Gelukkig stond het er in één keer op." Schneider, die 19 jaar oud was toen de film werd gemaakt, stierf in 2011 op 58-jarige leeftijd, na een leven vol drugsgebruik, depressies en zelfmoordpogingen.

Bertolucci neemt nu zijn eerdere woorden terug. Hij zei later in een verklaring: "Ik gaf aan – misschien niet duidelijk genoeg – dat Marlon Brando en ik haar niet hadden verteld dat we boter zouden gebruiken. We wilden dat ze spontaan reageerde op het ongepaste gebruik van de boter. Daar ligt het misverstand. Sommige mensen denken dat Maria niet geïnformeerd werd over het geweld dat haar in de scène zou worden aangedaan. Dat is niet waar! (…) Maria was van alles op de hoogte omdat alles in het script stond dat ze had gelezen. De enige toevoeging was het gebruik van boter." Bertolucci is niet de enige die zijn acties verdedigt. Zowel zijn cameraman als de zoon van Marlon Brando ontkennen de beschuldigingen en schrijven het af als een misvatting van de pers.

Hollywood heeft een lange en ingewikkelde relatie met verkrachtingsscènes. Patricia White, docent film en media aan Swarthmore College, vertelde aan Broadly dat er eerst speciale richtlijnen bestonden. Daardoor werd verkrachting niet eens besproken, laat staan gefilmd. "In de tijd van de klassieke Hollywoodfilms stond in de Production Code dat 'niet meer dan een suggestie mag worden gewekt van verleiding of verkrachting.' Hiermee omzeilden ze het probleem van wederzijdse instemming," vertelt White. "Hoe kon de kijker immers weten of het ging om verkrachting of seks met instemming als het alleen maar werd gesuggereerd en niet werd afgebeeld?"

Maar de richtlijnen werden steeds meer losgelaten en filmmakers namen steeds meer risico's. Er werden grensoverschrijdende films gemaakt, zoals Last Tango in Paris. "Van Europese arthousefilms was het wel bekend dat explicietere sekscènes hadden dan de films uit Hollywood. Last Tango ging een stapje verder," vertelt White. "Het werd verkocht als een meesterwerk – alsof seksueel geweld tegen vrouwen plotseling smaakvol was als de regisseur een genie werd genoemd."

Ik vraag White of verkrachtingsscènes en beelden van seksueel geweld in films en televisie toenamen na de uitgave van Last Tango. "Ik weet niet of er een toename was van verkrachtingsscènes. Dat bleef redelijk constant. Het is makkelijk om verkrachting als metafoor of katalysator voor iets anders te gebruiken. Maar wat je wel meer ziet, is activisme tegen seksueel misbruik, en tegen de onderrepresentatie van vrouwen en mensen met kleur die een ander perspectief kunnen bieden van hoe verkrachting wordt beleefd en wordt afgeschilderd."

Dit is duidelijk te zien in de reactie van Hollywood op de uitspraken van Bertolucci: talloze acteurs en regisseurs uitten hun walging en afkeuring nadat het interview weer opdook. De regisseur van Selma, Ava DuVernay, tweette het artikel dat Elle uitbracht over de scène, met het bijschrift: "Onvergeeflijk. Als regisseur kan ik dit nauwelijks begrijpen. Als vrouw ben ik geschokt, verafschuwd en woedend." Actrice Zelda Williams tweette over Bertolucci: "Je bent een regisseur en wilt echte pijn filmen? Echte angst? Echte vernedering? Maak documentaires. Maar verras je acteurs niet met zo'n hel zonder hun toestemming." Chris Evans van Captain America schreef dat hij nu op een andere manier tegen Bertolucci en Brando aankijkt. Hij zei: "Dit is walgelijk, ik ben razend."

In een interview met People zei actrice Jessica Chastain: "Ik denk dat we moeten heroverwegen hoe we naar die film kijken. Misschien moet deze film niet alleen maar als meesterwerk worden gezien, aangezien er dankzij de film een meisje van 19 het slachtoffer werd van een man van 48."

Volgens veel vrouwen in de filmindustrie laten Bertolucci's uitspraken zien hoe belangrijk het is om vrouwen op de filmset te respecteren en naar hen te luisteren, zeker als het gaat over seksueel geweld voor de camera. "Regisseurs dragen een zekere verantwoordelijkheid om hun acteurs te beschermen, zowel op fysiek als emotioneel vlak. Dit gaat zeker op als het aankomt op het filmen van scènes waarin seksueel geweld voorkomt," vertelt Film Fatales, een netwerk van vrouwelijke filmmakers aan Broadly. "Bertolucci's acties tijdens het filmen van Last Tango in Paris zijn betreurenswaardig en laten zien dat de verkrachtingscultuur een diepgeworteld probleem is in Hollywood."

Tamra Davis, die films regisseerde als Crossroads en Half-Baked en series als Grey's Anatomy en Crazy Ex-Girlfriend, vertelt aan Broadly dat duidelijke grenzen en goede communicatie essentieel zijn als je seksscènes wilt filmen – of het nou verkrachtingsscènes zijn of niet. "Het is belangrijk dat de acteur zich op zijn of haar gemak voelt bij de regisseur, dat diegene er echt is voor de acteurs. Iemand die hen hoort en voor ze zorgt."

Davis legt uit hoe zij het aanpakt als acteurs en regisseurs lastige seksscènes of verkrachtingsscènes willen filmen. "Ik overleg altijd eerst samen met de acteurs wat er gaat gebeuren, hoe zij zich op hun gemak kunnen voelen… Ik wil zeker weten dat hun zorgen gehoord worden, dat er iemand is die luistert en ze kan beschermen." Davis vertelt dat zij, als vrouwelijke regisseur, hier uitdrukkelijk voor wordt gekozen. "Als vrouw weet ik dat mensen mij hier speciaal voor hebben ingehuurd. Ik werkte voor Crossroads" – waar geen verkrachtingsscène in zit, maar waar het personage van Britney Spears wel haar maagdelijkheid verliest – "omdat ze er zeker van wilden zijn dat Britney zich niet kwetsbaar zou opstellen tegenover een man in die film."

Davis vertelt dat acteurs alle scripts van tevoren lezen om er zeker van te zijn dat er geen moeilijkheden ontstaan voordat de scènes moeten worden gefilmd. Op het moment zelf protesteren zorgt namelijk vaak voor een lastige situatie. "Ik heb laatst een seksscène tussen twee acteurs gefilmd en de acteur zei meteen: 'Ik ga wel naakt, geen probleem!,'" herinnert Davis zich. "De actrice zei juist: 'Er moet iets van bescherming tussen, een kussentje of zo. Ik wil niet dat ik mijn benen spreid en dat zijn edele delen dan een beetje tegen mij aan bungelen. Daar heb ik geen zin in.' Eerst flipte ze helemaal en wilde ze de scène niet doen, totdat ik met haar sprak en ze me vertelde wat het probleem precies was. We hebben het professioneel afgehandeld en ze stond volkomen in haar recht om dat te vragen."

Ze voegt eraan toe dat, zelfs na het overleg, de regisseur de volledige macht heeft om in te grijpen als een acteur zich niet veilig of op zijn gemak voelt over bepaalde scènes. "Mocht een man gewelddadig zijn, dan kan ik altijd 'Cut!' roepen. In de echte wereld heb je die macht niet."

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.