Een "geheugenhacker" legt uit hoe ze valse herinneringen in je geheugen stopt

We zijn geneigd te denken dat onze herinneringen een soort perfect gevormde tijdscapsules zijn. Gebeurtenissen die we belangrijk vinden slaan we op en die herinnering blijft voor altijd hetzelfde. Maar dat is verre van waar. Ik sprak onlangs met Julia Shaw, forensisch psycholoog, docent en onderzoeker aan de London South Bank University. Zij specialiseert zich in de wetenschap van het geheugen. "Ik ben een geheugenhacker," vertelt ze. "Ik gebruik de wetenschappelijke kennis over het geheugen om je dingen te laten herinneren die nooit zijn gebeurd."

En dat blijkt ontzettend makkelijk te zijn.

Meer op Daily VICE:

"Het geheugen is een netwerk van cellen," legt Shaw uit. Dat netwerk, verspreid over verschillende hersengebieden, wordt continu bijgewerkt. Het is een belangrijke functie die mensen de mogelijkheid geeft om nieuwe dingen te leren, problemen op te lossen, en allerlei andere handelingen uit te voeren. Maar als gevolg kan het ook makkelijk "gemanipuleerd" worden. Iedere keer dat je een verhaal vertelt, verandert je geheugen. Dit kan door nieuwe details erin te verwerken, door kleine stukjes van andermans herinnering erin te stoppen of door het aanmaken van nieuwe en misleidende verbindingen.

Als je bijvoorbeeld denkt dat je je iets herinnert van voordat je twee-en-half jaar oud was, dan is dat een valse herinnering, legt Shaw uit. Voor die tijd zijn je hersenen namelijk nog niet ver genoeg ontwikkeld om herinneringen in je langetermijngeheugen op te slaan – dit fenomeen heet infantiele amnesie. "Alle herinneringen die je hebt van voor die tijd komen waarschijnlijk door foto's of verhalen van je ouders," legt ze uit. "Die kan je vrij makkelijk in je geheugen opnemen."

Het feit dat herinneringen zo veranderlijk zijn, heeft belangrijke implicaties voor onder andere het strafrechtssysteem. Dat is dan ook waar Shaw zich met haar werk op richt. "In het lab overtuig ik mensen door middel van geheugenhacks dat ze misdaden hebben gepleegd die nooit hebben plaatsgevonden," zegt ze. "Ik doe dit om te laten zien dat een politieverhoor een herinnering makkelijk kan verdraaien."

Om een valse herinnering te implanteren, moet je iemand in verwarring brengen terwijl diegene zich een herinnering inbeeldt," zegt ze. "Je moet hen vragen om het keer op keer voor ogen te halen."

Ze begint met hen te vertellen dat ze een misdaad hebben gepleegd en ze zegt dat ze bewijs heeft. Ze zegt bijvoorbeeld: "Je ouders vertelden me dat je op je veertiende iets hebt gestolen en je in aanraking bent gekomen met de politie." Dan beweert Shaw dat ze de ouders heeft gebeld en geeft details van het telefoongesprek. "En dan geloof je mij. Je weet dat ik contact hebt gehad met je ouders en je vertrouwt hen," vervolgt ze. Dat maakt haar geloofwaardig.

Ze zal steeds meer in detail treden – de leeftijd, woonplaats en de naam van een jeugdvriendin zal ze beschrijven. Ook zal ze je herhaaldelijk de misdaad laten inbeelden, terwijl die nooit heeft plaatsgevonden. Na een paar weken, of minder, wordt het steeds moeilijker om de waarheid van de valse herinneringen te onderscheiden. Op een gegeven moment kun je heel makkelijk denken dat het echt is gebeurd.

Natuurlijk kunnen valse herinneringen in het strafrechtsysteem ernstige gevolgen hebben, zoals de veroordeling van onschuldige mensen. Maar ze zouden ook kunnen verklaren waarom mensen soms "onmogelijke herinneringen" hebben. "Ze hebben het zich herhaaldelijk ingebeeld, of het is door iemand anders steeds gesuggereerd. Misschien hebben ze er een film over gezien of hebben ze erover gedroomd," legt Shaw uit. Dan beginnen ze te geloven dat het echt is gebeurd.

Maar wanneer zijn we dan in staat om juist het tegenovergestelde te doen – een mogelijk vervelende en traumatische herinnering uit ons geheugen wissen?

"Eternal Sunshine of the Spotless Mind," knikt ze toen ik dit vroeg. Omdat herinneringen gemaakt zijn met verschillende netwerken verspreid over het brein, lijkt het onwaarschijnlijk dat we die ooit zomaar kunnen wegplukken. Wat waarschijnlijker lijkt is dat we eventueel kleine stukken van de herinneringen kunnen weghalen; de belangrijke stukken waar de emotie aan is verbonden.

Met optogenetica (een techniek die licht gebruikt om verschillende delen van de hersenen in en uit te schakelen) zijn wetenschappers in staat om de angst gerelateerd aan slechte herinneringen te wissen. Bij deze techniek is het momenteel wel nog nodig om gaten in schedels te boren, maar het geeft een idee van wat er misschien mogelijk is.

Maar als onze herinneringen zo gemakkelijk te manipuleren zijn, en er constant nieuwe details worden toegevoegd terwijl andere weer worden losgelaten, zijn onze herinneringen dan ooit een waarheidsgetrouw archief van het verleden?

"Ik denk dat de realiteit puur bestaat uit onze perceptie. Het is een compleet subjectieve ervaring. De wereld zoals je die kent bestaat alleen zo voor jou. Elke dag worden we wakker als een nieuw persoon," met een nieuwe set herinneringen die jouw gedrag leiden.

"Ik zeg altijd dat herinneringen in essentie vals zijn," zegt Shaw. "Ze zijn ofwel een beetje vals, ofwel helemaal vals. Hele ervaringen die je nooit hebt gehad kunnen toch in je geheugen zijn gegrift."