Hoe je weet of je een psychopaat bent of gewoon een slecht persoon

Een ex zei eens dat mijn seriële ontrouw "zonder twijfel" een uiting was van mijn psychopathische neigingen. Een andere ex kwam ik een keer tegen in een drukke ruimte, waarop alle kleur uit z’n gezicht wegtrok en hij direct wegging. Dat was dezelfde ex die me vertelde dat ik zijn drugsgebruik had veroorzaakt. En dan was er nog de ex-collega die zei dat ik weleens de nieuwe Tony Blair kon worden, en met stomheid geslagen was toen ik vroeg of dat als compliment bedoeld was.

We denken dat we weten wat psychopaten zijn – narcisten als Patrick Bateman, gestoorde seriemoordenaars, of de president van Amerika. Sinds kort vallen zelfs succesvolle CEO’s en meedogenloze bankiers onder de groep die als potentiële psychopaten gezien kunnen worden. Maar hoe zit het met de doorsnee, gezagsgetrouwe mens die geen beurzen laat instorten of oma’s wurgt? Hoe psycho moet je zijn om als psychopaat gezien te worden?

Dr. James Fallon, neurowetenschapper aan de University of California en deschrijver van The Psychopath Inside: A Neuroscientist's Personal Journey into the Dark Side of the Brain, weet hier meer over dan de gemiddelde persoon. Een aantal jaar geleden kwam hij er tussen de hersenscans op werk toevallig achter dat zijn hersens meer lijken op die van psychopathische moordenaars dan die van normale mensen. Hoewel onderzoekers stellen dat maar één procent van de bevolking echte psychopaten zijn, gelooft Fallon dat vijf tot zeven procent “een grensgeval” is, zoals hijzelf. Fallon noemt zichzelf een “pro-sociale psychopaat” – iemand op het randje van ware psychopathie, die niet aan mishandeling, moord of andere gewelddadige handelingen doet die we gewoonlijks associëren met psychopathie.

Fallon vertelt me allereerst dat het gedrag wat we ‘psycho’ noemen binnen relaties, amper overeenkomt met het gedrag van een echte psychopaat. “Psycho betekent gestoord en gek,” zegt hij. “Psychopathie is het tegenovergestelde daarvan. Het is juist extreem gecontroleerd en sluw. Psychopaten die boos zijn, vanwege alcohol- of drugsgebruik, een lager IQ of opleiding, of hersenschade – kunnen wel gestoord zijn, maar meestal komen zij al voor hun achttiende in de gevangenis terecht.”

Psychiatrische onderzoekers als Fallon laten zich leiden door het werk van crimineel psycholoog David Hare. Hij bestudeerde jarenlang criminele misdadigers, en vormde op basis hiervan een lijst van twintig eigenschappen die psychopaten identificeren. Hieronder vallen kenmerken als praatsnelheid, oppervlakkige charme, emotionele oppervlakkigheid, geen verantwoordelijkheid willen nemen voor eigen gedrag, snel verveeld zijn, losbandig seksueel gedrag, sluwe en manipulatieve tendensen, impulsiviteit, en onverantwoordelijkheid.

Dit kwam me allemaal ongemakkelijk bekend voor. Zoals iedereen die weleens vreemdgaat weet, moet je behoorlijk verveeld, impulsief en onverantwoordelijk zijn om achter je partners rug om met anderen het bed in te duiken. Maar je moet ook relatief listig zijn om seks met anderen te hebben, en er dan ook nog eens mee weg te komen.

De eerste stap om gediagnosticeerd te worden, is volgens Fallon het vinden van “een psychiater die hier veel over weet, en hem of haar naar je gedrag laten kijken. Er is geen andere manier om het te doen. Je kunt wel online tests doen, maar de visie van een ander is onmisbaar.”

Naast het ondergaan van verschillende tests en psychiatrische analyses, kwam Fallon uit bij z’n diagnose door de mensen om hem heen simpelweg te vragen wat ze van hem vonden (“ex-vriendinnen, zussen, broers, iedereen”). Nadat hij ze ervan verzekerde dat hij niet boos zou worden, “stortten ze uiteindelijk allemaal in en gaven ze toe wat ze echt dachten”. Zo bleek dat veel van hen hem daadwerkelijk zagen als een psychopaat.

Hij bestudeerde ook andere mensen van zijn leeftijd, om te zien hoe mensen zich normaal gedragen in situaties waarin ze denken dat niemand ze bekijkt. “Ik kwam erachter dat mannen en vrouwen van mijn leeftijd concessies doen. Zo zorgden ze voor een vriend of gingen ze naar een begrafenis nadat ze zelf een fout hadden gemaakt. Ze offerden zichzelf op, zonder dat iemand hiervan wist. Dat zou ik nooit doen.” Fallon daarentegen, zegt dat hij liever een smoes zou bedenken om een begrafenis af te zeggen, om in plaats daarvan naar een feestje te kunnen gaan.

Fallon begon zijn dagelijkse interacties met zijn vrouw ieder moment van de dag te observeren. “Iedere keer als ik de keuze had om een ruzie te voorkomen, koos ik voor de meest egocentrische optie,” zegt hij. “Iedere keer weer.”

Iedereen kan deze test op zichzelf uitvoeren, zegt Fallon. De meeste mensen gedragen zich op een eenvoudige, vriendelijke manier, waarbij rekening wordt gehouden met andermans gevoelens – zoals hun troep achter zich opruimen of een goede huisgenoot zijn. Psychopaten doen dat niet.

“Als psychopaat kijk je niet objectief naar je acties en of je anderen daar pijn mee doet,” legt hij uit. “Je handelt heel snel. Je lijkt slim doordat je geen tijd nodig hebt om na te denken over de gevolgen van je acties. Het lijkt op intelligentie, maar dat is het niet – je geeft er gewoon geen zak om.”

Mijn hemel, denk ik. Misschien ben ik wel een psychopaat? Ik vertel Fallon over mijn voorgaande relaties, inclusief de keer dat een ex me dumpte toen hij erachter kwam dat ik direct na een andere onenightstand bij hem langskwam op Valentijnsdag. Hij lacht en zegt: “Dat is het ding. Je hoeft geen volledige psychopaat te zijn. Wat jij doet, is gedeeltelijke psychopathie.”

Maar, zeg ik, wat als ik me echt heel slecht voelde toen mijn vriendje erachter kwam? (Voor de duidelijkheid: zou voelde ik me ook. Sorry, Alex.)

Nou, zegt Fallon, dat ligt anders: Er bestaat niet zoiets als een ‘psychopathische daad’. “Psychopathie is niet meer dan de context en jouw reactie daarop. Hij is boos en mensen zijn gekwetst, maar als dat jou niks doet, is dát het psychopathische element. Niet de daad zelf.”

Fallon legt uit dat er een kern van waarheid zit in het oude gezegde dat als je denkt dat je een psychopaat bent, je het waarschijnlijk niet bent. De meeste psychopaten hebben niks door. Dat is waarom Fallons eigen diagnose hem zo liet schrikken. “Ik zou mezelf als normaal persoon omschrijven. Naar mijn weten, ben ik gewoon een normale gast,” zegt hij. “Maar dat ben ik niet.”

Wat moet je doen als je een psychopaat bent, maar het je wel zo fijn lijkt om niet in de gevangenis te eindigen of iedereen om je heen weg te jagen?

“Bij iedere interactie begon ik mezelf gewoon af te vragen: wat zou een goede gast doen?” zegt Fallon. “Ik zei tegen mezelf: dit moet ik iedere dag doorstaan. Ik moet mijn natuurlijke instincten cognitief onderdrukken, en dat is de manier waarop ik ermee ga leren leven.”

“Daarbij dacht ik: niemand anders kan dit. Maar ik ben zo goed en zo fucking slim, dat ik de enige ben die dit kan,” voegt hij toe. “Ik deed het dus met de hulp van mijn eigen narcisme. Zo werd het een beetje een spelletje met mezelf.”

Gedeeltelijke en pro-sociale psychopaten zoals Fallon, kunnen eigenlijk heel nuttig zijn binnen de samenleving. Sommige psychopathische eigenschappen kunnen namelijk erg aantrekkelijk zijn in anderen, zoals ‘onverschrokken dominantie’ – een eigenschap die door Psychology Today wordt omschreven als “een drang naar vrijmoedigheid die kenmerken omvat als charme, het verlangen om sociale situaties te domineren, bereidheid om fysieke risico’s te nemen en immuniteit voor angstgevoelens”. “Mensen associëren die eigenschappen met charisma en leiderschap,” zegt Fallon, “dus stemmen we op mensen of nemen we mensen aan die aan deze kenmerken voldoen.”

Ik mag me dan wel onverantwoordelijk en narcistisch hebben gedragen in mijn relaties, maar het feit dat ik spijt had van mijn gedrag laat zien dat ik geen psychopaat ben. Het maakt me gewoon een verschrikkelijk persoon. Gelukkig maar.

Volg Broadly op Facebook en Instagram.