Een diepe duik in de wereld van de ongewenste spermaverspreiders

Henk Nagel is de vierde gynaecoloog in Nederland die het nieuws haalde omdat hij in de jaren zeventig zijn eigen zaad gebruikte bij vrouwen die zwanger wilden worden van een anonieme donor. Dat werd onlangs bekend nadat iemand die vermoedde zijn kind te zijn om een DNA-test vroeg, die dat vermoeden vervolgens bevestigde. Nagel zegt zelf dat hij “waarschijnlijk” vier vrouwen heeft bezwangerd. 

Hiermee past Nagel in het rijtje van gynaecoloog Jos Beek, die minstens 21 kinderen zou verwekt hebben op deze manier, gynaecoloog Jan Wildschut, van wie bekend is dat hij 19 kinderen verwekte met zijn eigen zaad, en vruchtbaarheidsarts Jan Karbaat, waarschijnlijk de meest beruchte van de vier. Karbaat verwekte minstens 49 kinderen met zijn eigen sperma, terwijl de moeders in kwestie dachten dat het van een anonieme donor kwam. Vermoed wordt dat Karbaat nog veel meer kinderen heeft. 

Het is een opmerkelijk en verontrustend fenomeen: mannen die stiekem hun zaad verspreiden zonder daar toestemming voor te vragen. Een grimmig verschijnsel dat ook uitwassen kent als zogenaamd ‘spermaterrorisme’ – een term die in Zuid-Korea werd gebruikt nadat er meerdere berichten verschenen over mannen die hun sperma in de koffie van nietsvermoedende vrouwen hadden gemengd. Dat is wellicht iets anders dan een gynaecoloog die stiekem zijn eigen sperma in een spuitje doet, maar in beide gevallen laat het zien dat sperma gebruikt kan worden als een manier om anderen (voornamelijk vrouwen) te domineren, vernederen of controleren. Dat heeft te maken met seksisme, maar ook een bepaalde psychische gesteldheid of seksuele aandrang kan daarbij een rol spelen. 

Nagel, die onlangs geïnterviewd werd door de Volkskrant, gaf aan dat hij geen enkele andere motivatie had gehad dan het helpen van zijn patiënten. Hij vertelt dat kunstmatige inseminatie destijds erg slecht georganiseerd was, waardoor hij enkele keren het last minute-besluit maakte om dan maar z’n eigen kwakje te gebruiken. Nagel vindt zichzelf van een heel ander kaliber dan Jan Karbaat, van wie hij vermoedt dat er duistere motieven zaten achter het aan de lopende band verspreiden van zijn eigen DNA. “Ik heb nooit met mijn broek op de knieën achter vrouwen aangelopen,” zegt Nagel in de Volkskrant. “Karbaat deed dat wel. Rare praktijken waren dat.”

Maar hoe je het went of keert: het verspreiden van je sperma bij mensen die daar niet op zitten te wachten of er niet van op de hoogte zijn, tast hun lichamelijke integriteit aan. In de documentaire Het Zaad van Karbaat vertelt een van de moeders met tranen in haar ogen hoe vreselijk goor ze zich voelde toen ze erachter kwam dat Karbaat zijn eigen zaad had gebruikt. Een andere moeder vertelt met een trillende stem dat haar beloofd werd dat ze geïnsemineerd ging worden met het zaad van haar man. Ze ging er vanuit dat ze een kind ging krijgen met haar man, maar kreeg in plaats daarvan Karbaats zaad. Ze voelt zich ontzettend belazerd door de dokter. “Ik wil er niet aan denken dat hij zijn DNA doorgegeven heeft aan Joey [haar zoon], want als ik aan Karbaat denk, dan lopen de rillingen over mijn rug,” vertelt ze.

“In het geval van Jan Karbaat is er hoe dan ook sprake van grensoverschrijdend gedrag, wat zijn motivatie ook was,” vertelt psychiater Esther van Fenema aan VICE. “De moeders hebben niet hun consent gegeven om bezwangerd te worden met zijn zaad. Terwijl dat heel erg belangrijk is, ook in een medische setting.” 

Zou er sprake kunnen zijn van een achterliggende psychologische reden waarom deze mannen doen wat ze doen? Volgens Van Fenema is het noodzakelijk om met de spermaverspreiders in kwestie in gesprek te gaan, anders kun je nooit vaststellen wat de oorzaak is van hun gedrag. Volgens haar zijn er wel een aantal psychische aandoeningen die ervoor kunnen zorgen dat iemand het niet zo nauw neemt met de grenzen van een ander. “Een van de theoretische redenen waarom iemand als Jan Karbaat kan doen wat hij doet, is bijvoorbeeld grootheidswaan,” vertelt ze aan VICE. “Het zou kunnen dat hij het idee heeft dat het goed is voor de wereld als hij zich veel voortplant. Er kan sprake geweest zijn van een manie. Daarbij kan je heel grootse ideeën over jezelf hebben, wat soms ook kan leiden tot de noodzaak opgenomen te worden in een psychiatrisch ziekenhuis,” vertelt ze.

“Een andere optie is een ander psychiatrisch ziektebeeld, namelijk een persoonlijkheidsstoornis, zoals een narcistische persoonlijkheidsstoornis,” vult Van Fenema aan. Belangrijk om hierbij te vermelden is dat een narcistische persoonlijkheidsstoornis een complexe stoornis is, waarin veel verschillende gradaties bestaan. “Narcisme is iets wat in de vroege ontwikkeling wordt aangeleerd, en het kan in sommige gevallen leiden tot een opgeblazen zelfbeeld. Een narcistische persoonlijkheidsstoornis kan leiden tot een drang om jezelf te manifesteren in de wereld, en andere mensen hiervoor in dienst te stellen. Vaak zit er onder dat zelfbeeld een hoop onzekerheid, waarbij weinig oog is voor de belangen van de ander.”

In de VPRO-documentaire vertelt een van de moeders dat ze vermoedt dat “Karbaat een ontzettende narcist is”, en dat ze vreest dat haar zoon geboren is met dezelfde trekjes. “Hij was een heel moeilijk jongetje,” vertelt ze geëmotioneerd. Ook andere moeders vertellen dat hun kinderen manipulatieve trekjes vertoonden in hun jeugd – iets wat ze nu dus koppelen aan het DNA van Karbaat. Het niet stilstaan bij de gevoelens van anderen kan ook een teken zijn van narcistisch gedrag. “In dit geval hebben de gynaecologen bitter weinig rekening gehouden met het gezin waarin het kind terecht komt. Ook hebben ze er niet bij stilgestaan dat het zwaar op de relatie tussen de ouders en kind kan wegen als bekend wordt dat de gynaecoloog de biologische vader is,” vertelt Van Fenema. 

Maar er hoeft natuurlijk niet altijd sprake te zijn van een ziektebeeld. In 2017 interviewde VICE de Poolse schrijver Kamil Baluk, die een boek schreef over Jan Karbaat en ook de kans kreeg hem te interviewen. Volgens Baluk had Karbaat het gevoel dat hij de mensheid een dienst bewees door zijn DNA te verspreiden. Baluk beschrijft ook dat er in de jaren zeventig op een andere manier gekeken werd naar inseminatie: zo werd er bijvoorbeeld gedacht dat het mixen van sperma een betere kans gaf op een zwangerschap. Daarbij was de effectiviteit dus belangrijker dan het kunnen vaststellen wie de vader was. Volgens Baluk stond de efficiëntie en effectiviteit ook bij Karbaat voorop. Hij gebruikte zijn eigen sperma omdat hij ervan overtuigd was dat het de beste kwaliteit had, en omdat een verse dosis makkelijk voorhanden was. Het was pragmatisch, aldus Baluk.

Daarbij is het belangrijk om op te merken dat dokters geen persoonlijkheidsstoornis hoeven te hebben om vrouwen niet helemaal serieus te nemen. Dat was zeker het geval in de jaren zeventig, toen de maatschappij nog seksistischer was dan nu. Het kan goed zijn dat ze hun vrouwelijke patiënten simpelweg niet als mens genoeg zagen om lang stil te staan bij hun gevoelens. De input van de vrouwen was ondergeschikt aan het boeken van resultaat.

“Ik zou niet direct zeggen dat hij heel aardig was, maar hij was zeker een interessante man, een succesvol mens. Ik denk alleen dat hij niet erg veel ophad met de gevoelens van anderen,” vertelde Baluk aan VICE. “Ik denk dat hij niet veel gaf om de donoren en al helemaal niet om de toekomstige kinderen. Voor hem eindigde zijn verantwoordelijkheid wanneer iemand zwanger was, vanaf dat moment was het volledig aan de ouders. Hij meette zijn succes alleen af aan de hoeveelheid vrouwen die in zijn kliniek zwanger raakten.”

Zouden mannen zoals Karbaat ook gedreven kunnen worden door een soort oerinstinct, de diepgewortelde drang om je sperma in het wilde weg te verspreiden? “Dat kan zeker,” vertelt Van Fenema. “Dat is niet zozeer psychiatrisch te duiden, maar die drang is wel een een evolutionair onderdeel van de mens. Het ding is dat het nu door een sociale mores in toom wordt gehouden. In zulke gevallen kan je je afvragen waarom die gynaecologen tegen die mores in gaan.”

Volgens Van Fenema is er nog een motivatie die achter dit soort gedrag zou kunnen schuilen: het gevoel van macht dat je kunt krijgen als je iemand bezwangert – al dan niet zonder dat diegene dat doorheeft. In sommige gevallen kan dat gevoel van macht samengaan met seksuele opwinding. Dan is er dus sprake van een seksuele motivatie, waarbij de daad van het bezwangeren of insemineren voor seksuele bevrediging zorgt. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen mensen die per se hun eigen DNA willen verspreiden en mensen bij wie het gaat om de handeling zelf. “Het blijft natuurlijk enorm giswerk, want ik heb de mensen die dit doen zelf niet kunnen onderzoeken. Maar ik kan niet uitsluiten dat opwinding een van de mogelijke motivaties is om dit te doen,” vertelt Van Fenema.

In die gevoelens van macht en opwinding zit een overlap met wat bekend staat als ‘spermaterrorisme’, een fenomeen waarbij mensen hun goedje smeren op het bezit van nietsvermoedende slachtoffers. VICE zag de rechtsdocumenten in van een Zuid-Koreaanse student die zich maar liefst aan 54 strafbare feiten schuldig bevond tegen een vrouw die zijn avances had afgewezen. Zo was er in een kopje koffie spuug, laxeermiddel en sperma gevonden. Ook smeerde hij z’n zaad aan haar tandenborstel, aan haar make-up en aan haar ondergoed. En er verschijnen vaker berichten over mensen die betrapt worden bij het ongewenst verspreiden van zaad. Studenten die erachter kwamen dat hun studiegenoot in hun lakens was klaargekomen, een man die zijn sperma achterliet in de koffie van zijn collega, een muziekleraar die in fluiten bleek klaar te komen en foto’s maakte van de minderjarige studenten die deze instrumenten vervolgens bespeelden. Weer een andere leerkracht uit de Verenigde Staten bleek het sperma van haar man te mengen het beslag van de cupcakes die ze aan haar leerlingen gaf. 

Volgens vrouwenrechtenorganisatie Haeil is spermaterrorisme meer dan slechts een seksuele fetisj. “Al deze perverse daden komen voort uit giftige mannelijkheid, de behoefte aan controle en het idee dat vrouwen niet gelijkwaardig zijn,” vertelden ze eerder aan VICE. 

Volgens de Britse psychotherapeut Andrew da Roza, die gespecialiseerd is in seksverslaving, zouden er verschillende redenen zijn waarom iemand de drang voelt om z’n sperma op iemands spullen te smeren. Volgens hem is er mogelijk sprake van een psychische stoornis, waaronder dwangmatig seksueel gedrag of een antisociale persoonlijkheidsstoornis. “Daardoor zou het lastig kunnen zijn om gezonde relaties aan te gaan of zelfs normale interacties te hebben met potentiële partners,” vertelde hij eerder aan VICE. “Een spermaterrorist kan iemand zijn die afgezonderd en eenzaam is, en over weinig sociale vaardigheden beschikt. Iemand die dwangmatig porno kijkt en veel beelden tot zich krijgt waarin giftige mannelijkheid te zien is of zelfs wordt verheerlijkt.” 

Volgens Da Roza heeft het veel te maken met hoe de spermaverspreiders naar hun slachtoffers kijken. Ze objectificeren hun slachtoffers, en behandelen ze dus niet als mensen met rechten en emoties behandelen. “Afgezien van psychische problemen kunnen ze ook fysieke klachten hebben, zoals erectiestoornissen, voortijdige zaadlozingen en een laag libido,” vult hij aan. “Daardoor vinden ze het stressvol en onbevredigend om gezonde seksuele relaties aan te gaan.”

Van Fenema trekt deze redenering ook door in andere vormen waarbij sperma het wapen is waarmee mensen de controle nemen over hun slachtoffer. “Je hebt ook zoiets zoals frotting, waarbij iemand in het openbaar vervoer z’n geslachtsdeel tegen iemand aanwrijft en vaak ook op hen klaarkomt,” vertelt ze. “Ook daarbij kan het gaan om een drang tot macht. De handeling zelf, waarbij je iemand zich ongemakkelijk doet voelen door op hen klaar te komen, is het opwindende element. Het kan zijn dat je het dan opwindend vindt dat de ander jouw handelingen simpelweg moet ondergaan, zonder dat die de toestemming hiervoor geeft.”

Dan zijn er ook nog mensen voor wie het idee van iemand bezwangeren (of bezwangerd worden) opwindend is. Mensen met een breedingfetisj worden geil van onveilige seks en het eventuele gevolg daarvan: een zwangerschap. Een breedingfetisj hoeft zeker niet samen te gaan met grensoverschrijdend gedrag: het kan beoefend worden in een setting van wederzijds consent. Wel speelt er bij deze fetisj mee dat er genoten wordt van het geven en nemen van macht: het zwanger maken is hierbij de manier om macht te nemen over het lichaam van de ander. 

“Macht erotiseert en vaak geeft het zelfs een fysiologische reactie op het lichaam,” legde seksuoloog Willemeke Bezemer eerder uit aan VICE in een gesprek over breedingfetisjes. "Je hebt veel gradaties in de aantrekking tot breeding. Zo hoor ik wel vaker van vrouwen zonder breedingfetisj dat ze het ongelooflijk geil vinden om seks te hebben zonder voorbehoedsmiddel. In hun geval is dat vaak met hun partner en is het een weloverwogen keuze om zwanger te worden. Als niet-fetisjisten al opgewonden worden van onbeveiligde seks met als doel een kind krijgen, is het geen wonder dat hier ook extremere gevallen van bestaan, zoals breedingfetisjisten.”

Dat bevestigt ook Carl*, een Amsterdamse man die met VICE sprak over z’n breedingfetisj. “Ik ontdekte dat ik een breedingfetisj had toen een van m’n scharrels vroeg of ik haar wilde bezwangeren, zonder een relatie aan te gaan. Ik vind het leuk dat een vrouw per se mijn zaad wil om zwanger te worden,” schreef hij in een e-mail.

Zolang het met wederzijdse toestemming gebeurt, is het natuurlijk prima om daar van te genieten. Het probleem met stiekem zaad achterlaten, of dat nou in een medische setting gebeurt of in iemands koffie verkeerd, is dat de gevoelens en grenzen van de ander niet meer meetellen. En wat daar ook achter schuilgaat, dat is altijd verkeerd.