‘Hoeveel kinderen wil jij later?’ Al op het schoolplein van de basisschool werd me dit gevraagd. Mijn vriendinnen en ik brainstormden over mogelijke babynamen en over de leeftijd waarop onze toekomstige dochters gaatjes in hun oren mochten.
Daadwerkelijk kinderen krijgen is iets minder vanzelfsprekend dan ik toen dacht. Over vruchtbaarheidsproblemen hoor je steeds meer: (bekende) mensen delen verhalen op social media over miskramen, IVF-trajecten of het uitblijven van een gewenste zwangerschap. Het probleem wordt steeds zichtbaarder – of het ook steeds groter wordt, is maar de vraag. Slim inhakend op deze ‘trend’ zie je ook steeds vaker berichten over fertiliteits-testkits die je thuis kan doen, en waar je dus niet voor naar de dokter hoeft. Maar wat wordt er precies gemeten in zo’n test, en zegt dat daadwerkelijk iets over de kans op een gezonde zwangerschap? Om dit uit te zoeken bestelde ik, 22 jaar oud, zelf zo’n test, sprak ik met een onafhankelijke gynaecoloog en probeerde ik te achterhalen wat zo’n kit je precies kan vertellen.
Stellen in Nederland beginnen op steeds latere leeftijd met kinderen krijgen: in 2018 was de gemiddelde leeftijd 29,9 jaar, terwijl dat in de jaren zeventig nog 22 jaar was. En ook al worden er ontzettend veel gezonde kinderen geboren bij vrouwen van dertig jaar of ouder, onderzoek van het College Perinatale Zorg uit 2018 laat zien dat “de kans op een zwangerschap binnen een jaar na het stoppen van anticonceptie kleiner wordt bij vrouwen boven de 30 jaar.” Het aantal eicellen neemt gedurende het leven van een vrouw af, dus de kans op een (gezonde) bevruchting wordt met de jaren kleiner: op de leeftijd van 35 is die minder dan bij een vrouw van 25 – hoeveel minder, daar zijn wetenschappers het niet altijd over eens. Uiteindelijk blijft minder dan 10 procent van de stellen in Nederland onvrijwillig kinderloos, en 15 procent krijgt te maken met fertiliteitsproblemen.
In Nederland kom je in aanmerking voor een onderzoek naar je vruchtbaarheid als je een jaar aan het proberen bent om kinderen te krijgen. Er wordt dan uitgezocht of je onvruchtbaar of minder vruchtbaar bent, wat er aan gedaan zou kunnen worden, en als een zwangerschap lang uitblijft kan je in aanmerking komen voor IVF of een andere kunstmatige manier van bevruchting. In 20 tot 30 procent van de gevallen hebben vruchtbaarheidsproblemen met de eisprong van de vrouw te maken, bijvoorbeeld veroorzaakt door PCOS: een verstoring van de hormoonbalans. Ook een laag aantal eitjes of schildklierproblemen zijn veelvoorkomende oorzaken. Maar ook kan het probleem bij de man – uitgaande van een heteroseksueel stel – liggen: in 20 tot 40 procent van de gevallen komt het door sperma van slechte kwaliteit.
Opvallend genoeg lijkt er sinds de coronacrisis een stijging te zijn in bestellingen van de vruchtbaarheidstesten voor mannen: het Deense bedrijf ExSeed, dat een thuistest aanbiedt om sperma onder de loep te nemen, zag de bestellingen stijgen, en in Zwitserland zag een soortgelijk testbedrijf, Legacy, dat mannen sinds de pandemie tien keer zo vaak een test aanvragen. ExSeed geeft een rapport van het onderzochte sperma mee waarin je onder andere de spermaconcentratie en de beweeglijkheid van het zaad kunt terugzien. Samen met het rapport geven ze advies mee voor bepaalde supplementen die je kunt gebruiken voor een gezondere levensstijl, en ze geven ook andere tips: als het sperma bijvoorbeeld niet snel genoeg zwemt, raden ze aan om je ballen lekker warm te houden.
Sinds 2016 kunnen vrouwen in Frankrijk die vragen hebben over hun vruchtbaarheid maar niet direct naar het ziekenhuis kunnen of willen, terecht bij Apricity, naar eigen zeggen “‘s Werelds eerste virtuele fertiliteitskliniek”. Apricity biedt thuistesten aan waarbij vrouwen door middel van een druppel bloed meer te weten zouden kunnen komen over hun vruchtbaarheid. Ook zij zagen een toename in het aantal aangevraagde testen: Apricity’s chef, Caroline Noublance, sprak in een interview met sifted.eu haar vermoeden uit dat “de mondiale lockdown mensen meer tijd heeft gegeven om na te denken over persoonlijke onderwerpen, zoals een eventuele kinderwens.”
In Nederland is begin dit jaar Grip Fertility opgericht, een bedrijf dat ook werkt met de bloeddruppeltest. Daarin kunnen ze aflezen of je te maken hebt met één van de hoofdoorzaken van onvruchtbaarheid: problemen bij de eisprong of de schildklier, een verstopping van de eileiders of een te laag aantal eitjes. Veel van deze problemen zijn af te lezen aan bepaalde hormonen: zo kan PCOS, het eerder genoemde syndroom dat er onder andere voor kan zorgen dat je eisprong uitblijft, voorspeld worden door je testosteron- en AMH-waarden. AMH is een hormoon dat inzicht kan geven in de hoeveelheid en kwaliteit van je follikels. Schildklierproblemen worden vaak ontdekt aan de hand van je TSH-waarde: TSH is een hormoon gemaakt door een klier in je hersenen.
De auteur met haar Grip-test
In het kader van participerende journalistiek, en omdat ik natuurlijk ook wel nieuwsgierig ben, heb ik ook een test besteld bij Grip. Het kost 129 euro als je hormonale anticonceptie gebruikt en 159 euro als je dat niet gebruikt. Met assistentie van mijn moeder deed ik de thuistest: ik prikte in mijn vinger, perste er een aantal bloeddruppels uit en stuurde het bijgeleverde buisje met de bloeddruppels erin op naar het lab – en dit allemaal nog vóór het ontbijt. Een paar dagen later kreeg ik te horen dat ik een normale hoeveelheid eitjes heb voor mijn leeftijd, wat ze konden aflezen aan mijn AMH-waarde van 2.46 ng/ml. Uit deze waarde werd ook voorspeld dat ik op een normale leeftijd in de overgang zal gaan, ongeveer rond mijn 51e.
Volgens deze uitslagen hoef ik me dus geen zorgen te maken, al kan de test nooit voorspellen of ik zwanger zal worden zodra ik dat wil. Om zwanger te worden heb je niet alleen voldoende eitjes nodig, maar ook eitjes en sperma van goede kwaliteit, het juiste moment en een enigszins gezonde levensstijl van jou en je partner bijvoorbeeld. Bovendien: er kunnen nog ontzettend veel meer dingen van invloed zijn op het niet lukken van een bevruchting, zoals endometriose, de vorm van je baarmoeder of een slechte match tussen zaadcel en eicel – en dat soort dingen kun je niet aflezen aan de hand van een bloeddruppel.
Het voelt best bijzonder dat ik deze kennis nu heb over mijn lichaam – bij mijn huisarts zou ik pas na ‘een jaar proberen’ terecht kunnen voor dit soort fertiliteitsonderzoeken. Ik weet nu dat ik op dit moment geen afwijkende waardes heb van die twee hormonen, maar je AMH-waarde zal door de jaren heen veranderen. Dus wat zegt zo’n test nou eigenlijk?
Volgens de hoogleraar voortplantingsgeneeskunde die Grip hielp ontwikkelen, Frank Broekmans, is vruchtbaarheid “behoorlijk complex”. In een interview dat te lezen is op de site van Grip zegt hij: “Een test als Grip kan iets zeggen over de hoeveelheid eicellen die je hebt door het hormoon AMH te bepalen, maar niemand kan iets zeggen over de kwaliteit van je eicellen. Zelfs wanneer we wel een test voor eicelkwaliteit hadden, dan moet je onthouden dat je iedere maand een nieuwe eisprong hebt, en het verschil in kwaliteit kan iedere maand best wel anders zijn.” Wel denkt hij dat als je erachter komt dat je afwijkende AMH- of TSH-waarden hebt, dit niet hoeft te resulteren in geen kinderen krijgen. Mits je er maar vroeg genoeg bij bent. “Als arts is het heel frustrerend dat je mensen ziet die eigenlijk gewoon te laat zijn. Ik heb regelmatig ‘slecht nieuws’ gesprekken waarin ik mensen moet vertellen dat ze te laat zijn, simpel omdat ze niet beter wisten. Daar is dan ook niets meer aan te doen.”
Broekmans is gezien bovenstaande opmerkingen niet voor niets betrokken bij Grip, maar er zijn ook een hoop artsen sceptisch over het thuistesten van je vruchtbaarheid. Gynaecoloog dr. Annemiek Nap, werkzaam bij Rijnstate, een ziekenhuis in Arnhem, benadrukt in een telefoongesprek dat geen enkele test een volledig betrouwbare voorspelling kan geven. “Vrouwen zouden de test kunnen doen en zich daardoor helemaal gerustgesteld voelen, terwijl dat achteraf niet terecht blijkt te zijn. Andersom kan het ook zo zijn dat vrouwen de test doen en er een minder gunstig beeld uitkomt – dan maken ze zich mogelijk voor niks heel veel zorgen. Het kan namelijk best zo zijn dat ze toch gewoon vlot zwanger worden.” Nap zegt ook dat de AMH-test, een van de dingen die bij Grip Fertility getest wordt, een momentopname is. “AMH heeft slechts beperkte voorspellende waarde voor de toekomst. Het is duidelijk hoe de uitslag nú is, maar niet hoe dit over een aantal jaar zal zijn.”
Desalniettemin zijn er al miljoenen aan durfkapitaalfondsen in de fertiliteitsindustrie geïnvesteerd over de hele wereld. Nap kan zich niet zo vinden in deze industrie als oplossing voor de voortplantingsgeneeskunde zoals-ie nu is, eerder reactief dan proactief, en ziet de urgentie van het probleem ook niet. “De meest efficiënte manier om kinderen te krijgen is gewoon op tijd beginnen met proberen,” zegt ze. “Spontaan zwanger worden in je eigen bed is veel leuker dan een belastend traject ingaan in het ziekenhuis. Dus als je iemand dat kan besparen, dan zou ik dat mensen toewensen.”