Charlotte Bouwman werd dit jaar het gezicht van de psychiatrie

Let op: in dit artikel wordt in enig detail over suïcide gesproken.

Charlotte Bouwman (27) is net verhuisd naar een appartement in Amsterdam-West. De muren hebben een lik kanariegele en knalpaarse verf gekregen en ze heeft haar eigen schilderkunst opgehangen, die ze maakte in de kliniek waar ze soms wordt opgenomen. Vanuit haar woonkamer kijkt ze per toeval uit op die kliniek. Bobbie, haar zwarte labrador, is blij dat er bezoek is, en ik zie dat-ie een maatje gegroeid is sinds de laatste keer dat we elkaar zagen. “Dat komt omdat hij veel bij mijn ouders is geweest dit jaar, omdat ik zo vaak ben opgenomen. Hij werd daar wat meer verwend.” 

De coronacrisis was voor iedereen natuurlijk een mokerslag, maar voor weinig mensen was dit jaar zo wonderlijk en veelbewogen als voor Bouwman, die lijdt aan een dissociatieve stoornis. Ze werd in januari landelijk nieuws vanwege het manifest Lijm de zorg voor een betere geestelijke gezondheidszorg en haar wekenlange protestactie bij het ministerie van Volksgezondheid. Zo werd ze plots het nieuwe gezicht van de psychiatrie in Nederland. 

Al snel kwam corona ons land binnenglippen, waardoor ze moest stoppen met actievoeren. De eerste lockdown was voor haar “een hel” want alle therapieën werden stilgezet, maar afgelopen zomer kreeg ze te horen dat ze na drie jaar wachten aan de beurt was voor de juiste behandeling. Met die behandeling, die minstens vier jaar duurt, is ze nu twee maanden bezig. 

Ik sprak haar over het actievoeren, hoe ze het vindt om opeens een boegbeeld te zijn, en de nieuwe vriendschap met haar opa. 

VICE: Hoi Charlotte, sprong je een gat in de lucht toen je hoorde dat je eindelijk, na al die jaren, aan de beurt was?
Charlotte Bouwman: Ik was op de dag van de intake heel blij, maar daarna wel wantrouwend. Het voelde alsof ze nog zouden kunnen gaan zeggen dat ze me tóch niet gingen behandelen. Vorig jaar december is me al eens overkomen dat ze een intake en dus een behandeling cancelden. Dat was ook de reden dat ik zo wanhopig werd dat ik voor het ministerie ging zitten. 

Hoe is de behandeling tot nu toe?
Heel zwaar. Ik heb natuurlijk zo lang gewacht, dus mijn doel werd om te overleven totdat de behandeling zou beginnen. Daardoor vergat ik een beetje dat de behandeling zelf ook fucking moeilijk is. 

Wat is het moeilijkst?
Het besef dat dit pas het begin is, zaken liggen nu aan de oppervlakte die ik juist had leren verdringen. Ik heb daarom het gevoel dat ik zieker ben. Ik ben ook al acht weken opgenomen in de kliniek, wat superlang is. Na kerst word ik ontslagen, en mag ik naar huis.

Wat betekent beter worden eigenlijk voor jou?
Dat ik langere tijd niet opgenomen hoef te worden, en dat ik niet meer suïcidaal ben. Soms wil ik mezelf kapot of dood maken omdat ik denk dat ik alles wat er is gebeurd heb verzonnen, of omdat ik denk dat ik niet kan leven met de wetenschap van wat er in het verleden is gebeurd. Dan zijn verschillende meningen en kanten van mij aan het schreeuwen en maken ze ruzie in mijn hoofd. Ik sta nu op het punt dat ik moet erkennen dat ik deze stoornis heb door de trauma’s uit mijn jeugd. Dat is nu nog een zwart gat, waar ik niet aan denk. Ik hoop dat het zwarte gat wat lichter wordt. 

Je bent nu opgenomen in de kliniek. Hoe kom je daar?
Dan geef ik dat aan bij de de crisisdienst en zeg ik: het gaat slecht, ik moet opgenomen worden. En dan kan dat meestal. 

Klinkt alsof het zo gepiept is. 
Dat is niet zo. Het een proces van jaren geweest om de kliniek ervan te overtuigen dat het mij echt helpt – want normaal gesproken vinden artsen een gedwongen opname belangrijker dan een vrijwillige, omdat er te weinig bedden zijn. Ik post weleens over mijn opnames en dan krijg ik berichten op Instagram: “Kan jij me alsjeblieft helpen? Ik ben zo suïcidaal. Ze nemen mij niet serieus, en bij jou lukt het wel.” Ik voel me schuldig dat ik nu wel goede zorg krijg, maar aan de andere kant is dit ook mijn zwaarste opname ooit. 

Komt het ook door de media-aandacht die je het afgelopen jaar hebt gehad?
Ik denk wel dat het een rol speelt. Dat ze weten: als we geen plek hebben voor Charlotte trekt ze aan de bel. Ik ben heel actief op Instagram en Twitter hierover.

Hoe antwoord je op de mensen die jou zulke berichten sturen?
Dan zeg ik bijvoorbeeld dat het belangrijk is om met de crisisdienst in gesprek te blijven en de medewerkers uit te leggen waarom een opname echt belangrijk is. Maar ik druk ze ook op het hart dat het echt niet goed gaat met mij, en dat ik dus niet in staat ben ze verder te helpen.

Misschien hebben zij ook wel het idee dat een opname altijd betekent dat het beter wordt. 
Ik merk soms dat mensen die mij volgen een beetje met afgunst kijken naar mijn opnames, en dat het in de kliniek fijn is. En dat snap ik wel, maar dat is niet zo. Dat is ook waarom artsen vaak zeggen: een opname zelf gaat je niet beter maken. Het is een middel. Maar goed, hoe geloof je dat als je langs de rand van de afgrond staat? Want een opname is tenminste beter dan thuiszitten en suïcidepogingen doen, die ook nog verkeerd kunnen aflopen. 

Jij bent dit jaar ook een rolmodel geworden voor heel veel mensen, iemand die zich openlijk uitspreekt over haar psychische stoornis, en die zich inzet om de zorg in Nederland beter te maken. 
Ja, maar dat schuurt soms ook. Open zijn over pogingen kan ook triggerend zijn. Ik weet nog dat ik vorig jaar een man in het nieuws zag die zich inzette voor zelfmoordpreventie en heel lang geen poging had gedaan maar er tóch uiteindelijk een eind aan maakte. Daardoor werd ik opeens supersuïcidaal, want ik dacht: zie je nou wel, het gaat nooit meer over. 

Toen ik voor het ministerie zat, wat mij heel veel zingeving gaf, had ik zelf een jaar geen poging meer gedaan. Toch werd ik weer suïcidaal, en deed ik een poging. Dan heb je mensen die je volgen tegen wie je open wil zijn daarover. Wat moet je daarmee? Ik moest denken aan die man, en dacht: als ik op Instagram zet dat ik weer een poging heb gedaan, kan dat werken als een trigger, zoals het dat bij mij ook deed. 

Had je besloten het te delen?
Ja, omdat ik de poging deed toen ik de crisisdienst een paar uur lang niet kon bereiken. 

Dat lijkt me best een ingewikkelde keuze – omdat het gaat over leven en dood. 
Ik probeer realistisch te zijn, want ik heb allesbehalve een happy recovery — maar ik probeer ook een balans te vinden. Deze keer wilde ik kritisch zijn op het personeelstekort bij de crisisdienst en een signaal geven: dit is de fucking realiteit voor mij. Ik was nog niet suïcidaal toen ik ze belde, maar toen ze drie uur later terugbelden lag alles dat ik nodig had al op tafel en was ik vastberaden om een poging te doen. En ik weet dat er allemaal minderjarige meisjes mij volgen. Ik probeer die lijn maar te bewandelen en te denken: mensen hebben er ook niks aan als ik het mooier maak dan het is. Als mensen besluiten mij te volgen, weten ze dat ze een eerlijke weergave te zien krijgen van de psychiatrie. 

Je zegt op Twitter dat je het ook lastig vindt om open erover te zijn, omdat het je dromen in de weg zou kunnen staan. Wat bedoel je daarmee?Ik ben bang dat het een risico is, dat mensen me nooit meer zullen aannemen omdat ze denken dat ik gek of onbetrouwbaar ben. Maar ik heb ook wel een andere kant die zegt: volgens mij ben je goed genoeg, en als mensen mij niet om die reden zouden willen aannemen denk ik ook: fuck dat, dan hoef ik daar ook niet te werken. En wat ik ook raar vind, is dat mensen mij nu door die actie opeens activist noemen. 

En dat ben je niet?
Nou, dat ben ik misschien wel, maar ik ben vooral journalist. Als activist begeef je je in het publieke debat, en als journalist versla je het publieke debat – dus dat vind ik tegenstrijdig. Allereerst ben ik journalist en schrijver, en ik voel me ook prettiger bij die rol. 

Die rol is dit jaar ook een beetje vervaagd, simpelweg omdat je zoveel in het nieuws was vanwege je actie.
De NOS had dit jaar een kop gemaakt waarin stond: “Suïcidale Charlotte”. Zo werd ik gedefinieerd. Toen heb ik wel even geappt of ze dat wilden veranderen, en werd het ggz-activist – maar goed, op zich is dat correct. Ik wil gewoon niet in hokjes geplaatst worden. 

Was je zenuwachtig om naar het ministerie te gaan en daar te zitten? 
Ik was vooral zenuwachtig dat de actie zou gaan lijken op een ballon die langzaam leegloopt. 

Je bedoelt: dat het geen succes zou worden?
Ja, dat politici langs zouden lopen en zouden denken: oké, wie is die freak. Dat niemand interesse zou hebben. 

Het tegenovergestelde bleek waar. 
Ja. En er waren mensen die mij kopieerden, dus die bij het gemeentehuis gingen zitten in hun regio. 

Daar deden de media geen verslag van.
Dat is heel dubbel, ja. Ik heb samen met anderen van tevoren dat manifest geschreven en allemaal media benaderd. Ik heb in de media gewerkt, onder andere bij NRC, dus dan wisten ze: oké, dit is niet een of andere gekkie die dit doet — wat ik natuurlijk juist wél ben, ik ben letterlijk de belichaming van een gekkie. Maar ik ben óók een wit blond meisje van in de twintig. Ik ben niet het stereotype van een gek. Als ik dat wel was geweest, was het dan anders gegaan? Een oude man met een baard was het waarschijnlijk niet gelukt. Dat vind ik wel raar om te bedenken, en daarom vind ik het belangrijk dat er naar iedereen wordt geluisterd, en niet alleen jonge, witte meisjes zoals ik.  

Op Instagram zag ik dat jouw opa jou elke dag bracht naar het ministerie. Heb je een speciale band met hem? 
Sinds de actie, omdat ik tweeënhalve week bij hem logeerde. Dan raak je ook vertrouwd met elkaar. Ik ben ook veel meer over mijn opa en oma te weten gekomen, want hij praat aan een stuk door. Die vriendschap heeft dit actievoeren mij ook wel echt gebracht. 

Wat heeft het actievoeren nog meer opgeleverd?
Ik denk dat het achteraf gezien heel goed voor me is geweest. Ik heb er meer zelfvertrouwen door gekregen, omdat ik nu weet dat ik van mezelf uit kan gaan als dingen niet kloppen. Dat werd heel erg bevestigd. Maar ook: mijn hele wereld was ziek zijn. Daar kon ik niet meer uitkomen. Bij het ministerie was ik juist de hele dag bezig, deed ik iets nuttigs. Dat mis ik heel erg. En het voelt alsof ik een brug heb geslagen tussen de wereld van de ggz en de gewone wereld, waar wij als gekkies ook gewoon onderdeel van moeten zijn. Want als je ziek bent of in de kliniek bent geweest, lijkt het wel alsof je een onzichtbare sticker krijgt opgeplakt waardoor een baan vinden moeilijker wordt, maar ook vriendschappen maken of relaties aangaan. 

Zijn je eisen die stonden in het manifest eigenlijk ingewilligd?
We wilden een helpdesk – die is er gekomen. Mensen die vastlopen in de zorg kunnen mailen naar zorgvragen@minvws.nl. Er zou een plan komen voor meer behandelplekken, maar dat ging uiteindelijk over voorrang geven, in plaats van méér plekken. Het gaat allemaal heel langzaam. Er zijn nu wel moties ingediend om de wachtlijsten in de basis korter te maken, en de afbouw van bedden in de crisiszorg is gestopt. 

Weet je welke partijen het nu expliciet in hun partijprogramma hebben opgenomen?
Alle partijen. Maar in die van de VVD ben ik het meest teleurgesteld. Zij willen de bekostiging koppelen aan de eerste diagnose. Hoeveel geld er voor jou is, ligt dan aan die diagnose. Mijn eerste was PTSS, daarna depressie, borderline, bipolaire stoornis en pas na vier jaar kwamen ze erachter wat ik eigenlijk heb – diagnoses stellen is heel ingewikkeld. Hun voorstel zou betekenen dat er nu geen geld voor mijn behandeling zou zijn.

Heb je eigenlijk ook nog leuke dingen gedaan dit jaar?
Ik heb een nieuw huis, daar ben ik blij mee. En ik heb mijn verjaardag kunnen vieren in het park, eind juni, toen het allemaal weer een beetje mocht. 

Wat hoop je voor volgend jaar?
Als ik een manie heb, denk ik niet na, en kan ik nog weleens geld over de balk smijten. Maar toen ik ging verhuizen, ging mijn uitkering omlaag en mijn lasten omhoog – en ik had dat niet zo door. Ik maakte de balans op met mijn maatschappelijk werker en kwam erachter dat ik moest rondkomen van 40 euro per week. Dus ik hoop dat ik iets beter met geld leer omgaan. Maar ik hoop voornamelijk dat er een kabinet komt dat de belofte van meer specialistische zorg in de ggz waarmaakt. En dat Bobbie op het einde van het jaar niet is aangekomen. Dat betekent dan uiteindelijk ook dat ik niet zo vaak ben opgenomen.

Denk jij aan zelfdoding? Of ken jij iemand die aan zelfdoding denkt? Hulp zoeken werkt echt. Start een anonieme chat op www.113.nl (113 Zelfmoordpreventie) of bel 0900-0113.