Politiegeweld tegen jonge mensen schaadt hun hele families

Sinds de dood van George Floyd worden onze feeds nog meer doorspekt met beelden van politiegeweld. Plots wordt de bevoorrechte middenklasse blootgesteld aan een probleem waarmee ze nooit in aanraking is gekomen. Daardoor ontstaat er verontwaardiging: er worden schokkende video's en krachtige citaten gedeeld. Maar voor sommige mensen - met een bepaald profiel of woonachtig in een bepaalde buurt - is dit geweld al heel lang dagelijkse kost. 

Dat is bijvoorbeeld het geval in de Brusselse gemeente Sint-Gillis. In 2012 werd er een buurtbrigade (Uneus) opgericht om "actief en in een geest van solidariteit te werken aan een betere levenskwaliteit en om op lange termijn te werken aan de instandhouding van een harmonieuze en veilige leefomgeving in de afgebakende actiegebieden". Of met andere woorden, om de misdaad te bestrijden.

In een interview vergeleek Sybille Smeets, hoogleraar aan de School voor Criminologische Wetenschappen van de ULB, deze brigade met het nultolerantiebeleid dat in de jaren negentig in New York werd gevoerd. Deze brigade schrijft zichzelf een daling van de criminaliteit toe, maar volgens haar is die grotendeels te wijten aan andere factoren. Het beleid ging vooral gepaard met "een even spectaculaire stijging van het aantal klachten over politiegeweld en discriminatie, en een daling van de tevredenheid van het volk". 

Dat is ook Latifa Elmcabeni (51) niet ontgaan. Latifa is moeder van drie kinderen en woont in de Brusselse gemeente Sint-Gillis. Nadat haar zonen slachtoffer werden van politiegeweld, besloot ze actie te ondernemen door het Collectif des madrés op te richten.

VICE: Hey Latifa, hoe is het Collectif des madrés tot stand gekomen?
Latifa: In het begin lag mijn interesse vooral bij reïntegratie. Terwijl ik jongeren probeerde te helpen om hun plaats te vinden in de maatschappij, kwam ik veel te weten over politiegeweld en de Uneus-brigade. Verschillende jongeren die ik toen ontmoette, zeiden tegen mij: "Als je ons wilt doen geloven in gerechtigheid, focus je dan eerst maar op Uneus. " 

Op een dag werd mijn zoon geslagen door een politieagent in Sint-Gillis. Er waren geen getuigen, er was geen proces-verbaal, en toen ik iets wilde ondernemen, zei mijn zoon tegen me: "Maar mama, een klap is niet erg. Sommigen breken hun neus of arm." 

Daarna heb ik Bernard Devos ontmoet, de Franstalige kinderrechtencommissaris, toen hij met zijn team besloot om in te grijpen en getuigenissen verzamelde voor zijn verslag over Uneus. Zo voerden we in maart 2018 onze eerste burgerinterpellatie uit. Op dat moment werd het collectief opgericht. 

Wie richtte het op?
Ik ben samen met Julia Galaski medeoprichter. Julia is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van Police Watch, een observatiecentrum dat werd opgericht door de Liga voor Mensenrechten. Het centrum informeert ons over onze rechten wanneer we in aanraking komen met de politie. 

Waarom deze naam?
Een van onze doelen is om ouders ervan bewust te maken hoe belangrijk de communicatie met hun kinderen is. Voor velen vertegenwoordigt de politie de wet en de veiligheid - dat is althans de bedoeling. Maar die gedachte kan ervoor zorgen dat we meer vertrouwen hebben in de politie dan in onze eigen kinderen, waardoor het voor hen moeilijker wordt om ons in vertrouwen te nemen als er echt iets gebeurt. We moeten als ouders echt werk verzetten binnen de gemeenschap. Politiegeweld mag niet langer taboe zijn en ouders moeten luisteren. 

Bovenop het communicatieprobleem zijn ouders ook bang voor represailles: een gezin dat in precaire omstandigheden leeft en afhankelijk is van het OCMW zal nooit tegen het systeem durven ingaan -  laat staan dat ze de middelen hebben om dat te doen.

Dus je richt je tot minderjarige slachtoffers?
Ja, omdat ze kwetsbaar zijn. Ze zijn nog op zoek naar hun identiteit. Als kinderen op die leeftijd in aanraking komen met politiegeweld - of dat nu fysiek, verbaal, psychisch of seksueel is - heeft dat gevolgen voor hun mentale gezondheid. Het kan leiden tot gewelddadig gedrag of vroegtijdig schoolverlaten. 

Welke concrete acties ondernemen jullie?
We sensibiliseren om ervoor te zorgen dat jongeren hun rechten kennen. Vanuit juridisch oogpunt geloof ik in de doeltreffendheid van interpellaties. Concreet is er een tekst die moet worden goedgekeurd door twintig burgers die ouder zijn dan zestien. Je krijgt zes minuten om die voor te leggen aan de gemeenteraad, die het voorstel verwerpt of bekrachtigt. Het is een concreet hulpmiddel dat burgers niet genoeg gebruiken; het is onze democratische stem en iedereen kan die gebruiken. 

Tot nu toe hebben we vijf verzoeken ingediend bij de gemeente Sint-Gillis, om vooruitgang te boeken op drie niveaus: de evaluatie van de Uneus-brigade, de opvolging van de initiële en voortgezette politieopleiding en de democratische controle (denk aan de bodycams). In het begin waren we met een paar moeders, maar voor het laatste verzoek zijn we erin geslaagd om honderden mensen te verzamelen. 

Sinds de lockdown heeft het samenscholingsverbod geleid tot talrijke arrestaties bij betogingen en andere bijeenkomsten. Heeft dit een invloed gehad op je acties?
Van onze kant hebben we een toename van valse arrestaties vastgesteld. De politie kent alle jongeren in de buurt bij naam en heeft ook hun adressen. Het gevolg daarvan is dat ze soms een boete krijgen, zonder dat ze effectief gearresteerd zijn. Dit soort situaties kan gezinnen uit elkaar drijven, omdat ouders hun kinderen niet meer op hun woord geloven als ze zeggen dat ze niets gedaan hebben.

Na de arrestaties tijdens de betoging van 24 januari tegen politiegeweld werd een groepsklacht ingediend. Maar het rechtssysteem vertraagde de procedure door te eisen dat elke aanklager individueel klacht zou neerleggen...
Die klachten leiden nooit tot iets concreet. 

Denk je dat interpellaties meer effect hebben?
Het systeem zo ontworpen dat we hoe dan ook geen gerechtigheid zullen krijgen. Wat goed is aan interpellaties, is dat ze een directe impact hebben op het beleid van de verschillende gemeenten. Ik weet dat racisme en politiegeweld hen niet interesseert, maar als honderden mensen zich mobiliseren voor een interpellatie, móéten ze naar ons luisteren als ze opnieuw verkozen willen worden. Als de inwoners van Molenbeek en Anderlecht ons daarin volgen, zal dat een enorme impact hebben. 

Maar de groepsklacht en de arrestaties tijdens deze betoging hebben wel veel ophef veroorzaakt, net als het recente politiegeweld in Ter Kamerenbos. Denk je dat er een verband is met het profiel van de mensen die daarvan het slachtoffer waren?
Ja. De slachtoffers van deze arrestaties hebben ook een oudercomité opgericht, maar voor veel van deze jongeren was het de eerste keer dat zij aanraking kwamen met, of getuige waren van politiegeweld. Onze kinderen worden vanaf hun elfde of twaalfde aan dit soort geweld blootgesteld. Dat doet mij enorm veel pijn. Wat doe je als je beseft dat je zoon stopt met school omdat hij te veel opgekropte woede heeft door het politiegeweld? We moeten de mentale gezondheid van deze kinderen beschermen. 

Dus het feit dat mensen die dit normaal gezien niet meemaken het nu wél hebben gezien of meegemaakt, is ook positief...  
Natuurlijk. Ons collectief probeert mensen die geen ervaring hebben met politiegeweld ervan bewust te maken dat het bestaat. Je hoeft niet te wachten het je overkomt om hiertegen te vechten; we kunnen hier allemaal een rol in spelen. Wij zijn de samenleving, het is aan ons om te zeggen wat er fout loopt. 

Wat moet er volgens u veranderen bij de politie?
Eerst en vooral de opleiding: de politie moet de geschiedenis van de kolonisatie en de immigratiegolven in België kennen. Als de politie racistisch is, dan komt dat misschien door onwetendheid. Onze gemeenschappen worden gestigmatiseerd en de islam gedemoniseerd. Ik maak zelf deel uit van de tweede generatie, mijn kinderen van de derde. En toch hebben zij nog steeds met ditzelfde probleem te maken. De politie kent onze achtergrond niet. Hoe verwacht je dat ze hun werk doen als ze niets over ons weten? Er moet geïnformeerd worden, en die kennis moet zich verspreiden.

Hoe reageert u op uitspraken waarbij de politie wordt verdedigd met het argument dat ook zij slachtoffer zijn van geweld?
Als de politie de wet zou respecteren en een voorbeeld zou zijn voor de jongeren, dan zou ze niet worden aangevallen. Aan iedereen die de politie verdedigt wil ik graag één vraag stellen: als het uw kind is dat te maken krijgt met dit soort geweld, hoe zou je hem of haar dan weer op het rechte pad krijgen? Je moet je in onze schoenen verplaatsen om de pijn van een moeder te begrijpen die ziet hoe haar kinderen ontsporen, zich vastklampen aan drugs of worden meegesleurd in het beroeps- of bijzonder onderwijs. Het is de liefde voor onze kinderen die ons als moeder drijft om activist te worden. Daarom heb ik het collectief ook zo genoemd. 

Wat vind je van de "Defund the police" beweging?
Ik ben voorstander van een politiehervorming en de financiering ervan. Op dit moment gaat al het geld naar repressie, niet naar preventie. We spenderen liever duizenden euro's aan bewakingscamera's dan dat we kinderen buiten laten sporten zodat ze niet op straat zouden rondhangen. Maar het is net andersom. Er is niets voor de kinderen. Heb je die oude velden in Sint-Gillis gezien? Er wordt niet geïnvesteerd, en de verenigingen, het onderwijs en de jeugdcentra zijn onvoldoende uitgerust. 

We zijn verplicht om het vandaag te hebben over politiegeweld, maar ik had het veel liever met jou gehad over de preventie in scholen en jeugdcentra. Vergeet niet dat wij degenen zijn die stemmen, belastingen betalen en dus ook de politie betalen. En het maakt me kwaad om een politiemacht te betalen die onze kinderen doodt.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.