Deze vergeten foto's laten het leven in India in de jaren 80 zien

In 1978 was India aan het opkrabbelen na een slopend decennium van politieke en economische onrust. Toch gonsden de straten van het leven. Decadente stripclubs werden razend populair en tegelijkertijd gaven religieuze festivals mensen een uitbundig gevoel van gemeenschap. Ondertussen bleef de samenleving gebukt gaan onder grote ongelijkheid.

De veranderende Indiase maatschappij was complex. Mitch Epstein – toen een 26-jarige Amerikaanse fotograaf, die als een van de weinige kunstfotografen niet terugdeinsde voor kleurenfotografie – vertrok naar India om het allemaal vast te leggen.

“In mijn hoofd was India, met zijn iconische, spirituele gedachtegoed, een uitweg geworden uit een troosteloze Amerikaanse adolescentie,” schreef Epstein in de inleiding van zijn boek In India, dat vorig jaar uitkwam.

De jonge fotograaf reisde eind jaren zeventig voor het eerst naar India om zijn toenmalige vriendin te ontmoeten, de legendarische filmmaker Mira Nair. Later trouwden ze en werkte hij mee aan aan drie van haar films. Zijn idee van India werd aanvankelijk gevormd door de films van Satyajit Ray en door wat hij er in boeken over had gelezen. Maar toen hij in 1978 in het land aankwam, besefte hij al snel dat het bijna onmogelijk was het land in woorden of kunst te vangen.

“Ik ging aan het werk in een erg gecompliceerde cultuur en ik had het geluk van een dubbele blik. Door mijn huwelijk en gezinsleven kreeg ik een Indiaas perspectief – nooit volledig natuurlijk, maar meer dan wanneer ik een toerist was geweest,” zegt hij. “Tegelijkertijd werd ik, omdat ik Amerikaans was, niet echt gehinderd door de complexe en politiek beladen codes van kaste, klasse en religie die het leven van de meeste Indiërs beheersten.”

Gewapend met een middenformaat camera en enkele honderden filmrolletjes, waarvoor hij bij de douane moest betalen, bezocht Epstein India acht keer om zijn ervaringen vast te leggen.

“India is een ingewikkeld land, waar veel culturen samensmelten,” vertelt Epstein tijdens een videogesprek aan VICE. “Ik had niet de ambitie om daar iets sluitends over te zeggen, noch beschouwde ik mezelf als een documentaire-fotograaf, maar ik besloot deze foto's wel te benaderen vanuit de documentairetraditie." 

Zijn werk leidde tot een fotoboek getiteld In Pursuit of India, dat in 1987 werd gepubliceerd. Bijna drie decennia later, op het hoogtepunt van de coronapandemie, besloot hij zijn oude negatieven nog eens te bekijken en hij stuitte op een reeks vergeten foto's die nooit eerder waren gepubliceerd.

“Ik had destijds niet de emotionele en intellectuele afstandelijkheid om de reikwijdte te zien van het werk dat ik in 1987 maakte,” zegt hij. Zijn eerste fotoboek over India, legt hij uit, was een geromantiseerde ode aan zijn ervaring. Maar toen hij bijna 35 jaar later de ongepubliceerde foto's uit die tijd bekeek, kon hij zijn liefde voor het land loslaten. Dit keer stelde bij een serie samen vanuit een authentieker, rauwer en gelaagder perspectief.

Het resulterende boek In India bevat opvallende en rake beelden die een inkijkje bieden in het leven in India tussen 1978 en 1989.

“Deze serie foto's heeft een formele esthetiek die bijna tableau-achtig is,” zegt hij. “Ik keek naar een heleboel dingen tegelijk en probeerde ze in één beeld te vangen. Het was een intuïtief proces waarbij ik oplettend moest zijn en de dingen moest vastleggen terwijl ze zich in real time afspeelden.”

Elke visueel opvallende foto krijgt meer betekenis door de inzichten die Epstein verwierf tijdens zijn verblijf in India. Verschillende intieme portretten die hij maakte als producent van films als India Cabaret en Salaam Bombay!  zijn ook onderdeel van de serie. 

“Ik hoefde niet fysiek dicht bij iemand te komen om een sterke foto te maken, maar ik bouwde een band op met bijvoorbeeld de dansers van het India Cabaret, en door het vertrouwen dat ik genoot, kreeg ik toegang tot iets dat veel intiemer was,” zegt hij.

Enkele van de meest opmerkelijke foto's uit zijn collectie zijn die van de danseressen die ook in zijn film voorkomen. Het zijn eerlijke foto’s van hun optredens waarin ze speels glimlachen of zich een air van huiselijkheid aanmeten.

“Rekha (de vrouw op de foto) was een van de danseressen die ik fotografeerde,” zegt hij. “Ik nam deze foto van haar een paar dagen na de moord op India's voormalige premier Indira Gandhi. Op de achtergrond zie je naast foto’s van goden ook een ingelijste foto van Gandhi. Wat ik mooi vind aan haar rustige uitstraling is dat ze zich zo duidelijk thuis voelt. Ze ziet er niet uit als een danseres, maar ze is wel op haar gemak met zichzelf. Ze is religieus en spiritueel, maar ze rookt ook. Dit soort banale huiselijkheid maakt het portret heilig.”

In een andere opvallende foto zie je de dansende Rosy. Zij is een danseres wier verhaal een bijzondere aantrekkingskracht op hem uitoefende.

“Rosy was ongegeneerd, een beetje provocerend en zelfs melodramatisch in haar optreden, maar ze had ook veel verdriet,” zegt hij. “Ze had haar dorp verlaten om naar Mumbai te komen, en haar familie vond wat ze deed godslasterlijk en verstootte haar. Ze was zo op haar gemak met zichzelf en heel vrij in haar optreden, maar die pijn die ze met zich meedroeg, zat erg diep.”

In zijn serie zie je ook de extreme ongelijkheid in het land. Epstein fotografeerde mensen uit verschillende sociale lagen naast elkaar. “Ik wilde me bezighouden met deze extremen, deze paradoxen, zoals ik die voor me zag ontvouwen,” zegt hij. Dit komt misschien wel het duidelijkst naar voren in een foto die is genomen in een vijfsterrenhotel in de buurt van Mumbai’s Juhu Beach. Een groep mannen staat onder een muur en kijkt omhoog naar vrouwen uit een hogere klasse die luieren bij het zwembad.

“Dat is een zeer beladen beeld, omdat ik liet zien hoe het voor mij als buitenstaander voelde om naar binnen te kijken,” legt hij uit. “Er zijn twee type mensen, de ene is op zoek naar publiek terwijl het andere type de onverschillige bezoeker is van de vijfsterrenhotels bij Juhu Beach. Ik kon ze allebei begrijpen en me in hen verplaatsen.”

Epstein had aandacht voor ongelijkheid in de samenleving, maar hij wist ook de veilige plekken vast te leggen die mensen opzochten om aan de publieke controle te ontsnappen. Een van die foto's toont een teder moment tussen een man en een vrouw in een openbaar park.

“In New Delhi waren de Mughal-tuinen mijn toevluchtsoord, ze boden verademing, weg van de chaos van het leven,” zegt hij. “Deze foto raakt aan dat gevoel van rust, vooral omdat het voor veel stelletjes in India niet was toegestaan om in het openbaar intiem te zijn, wat die momenten nog waardevoller maakte. Ik voelde me hier vooral mee verbonden omdat Mira en ik als interraciaal stel vaak onder de loep werden genomen.”

Uiteindelijk probeert Epstein in zijn serie de talloze herinneringen, emoties en observaties te verwerken die zijn ervaringen in India kenmerkten, wat uiteindelijk een les werd van onschatbare waarde.  

“Ik ben erg dankbaar voor de manier waarop veel van wat ik als vanzelfsprekend beschouwde in twijfel werd getrokken. Dit gaf me een diep gevoel van nederigheid,” zegt hij. “Door in India te zijn, uit mijn comfortzone te stappen en alle materiële dingen waarmee ik mezelf had omringd achter me te laten, kon ik zien hoe de meest eenvoudige dingen mensen liefde en plezier kunnen geven.”

Bekijk hieronder meer foto’s uit zijn serie.