Femia Haverhoek uit Almelo verdiende goed geld met haar schaamteloze kwakzalverij

Omdat de onderbouwing van deze bewering niet verder reikt dan een halfslachtige verwijzing naar ‘eeuwenoude Taoïstische traditie’, heeft Paltrow een boete opgelegd gekregen en moet ze iedereen die zo’n ei heeft gekocht terugbetalen.

Kwakzalver Paltrow is natuurlijk de eerste niet die goed geld verdient aan het ‘helpen’ van mensen met vage gezondheidsklachten. In de eerste helft van de twintigste eeuw kon je met een onbestemd kwaaltje terecht bij Femia Haverhoek (1874-1948), een nietsontziende genezeres uit Almelo die in heel Nederland praktijk hield. Femia had geen enkele medische opleiding genoten en belandde talloze malen voor de rechter, maar toch wist ze tientallen jaren aardig geld te verdienen met haar schaamteloze kwakzalverij.

Ze kondigde zichzelf aan met opvallende advertenties in lokale nieuwsblaadjes, waarin ze mensen aanmoedigde zich naar haar spreekuur te haasten met een potje plas. ‘ Spoed U naar Mevr. Haverhoek en bestelt U nu Mevr. Haverhoek’s Kruiden en Homeopathische Middelen voor het te laat is!’

Femia’s oudere broer Rudolph was befaamd homeopaat in Utrecht. Hij adverteerde bij voorkeur door dankbetuigingen van patiënten af te laten drukken in de krant, waarin zijn wonderbaarlijke genezingen werden geprezen en de reguliere geneeskunst tegelijkertijd verdacht werd gemaakt – vaak met de namen van de artsen in kwestie erbij.

Ook maakte hij duidelijk dat hij een zeer groot vertrouwen in zijn eigen kunnen had, blijkt uit deze korte maar bijzonder krachtige advertentie uit 1910: ' Kankerlijders. Het eenigste adres om van deze vreeselijk ziekte te genezen is bij R. Haverhoek, Homoeopaath, Sterrebosch No. 14, Utrecht.'

Ze nam de zelfverzekerde stijl van haar broer over, en lokte klanten met een ‘kosteloos urineonderzoek’ en ruime spreekuren, waarbij ze beloofde met haar homeopathische middelen en kruidendrankjes álle kwalen te kunnen genezen. Ze presenteerde zich niet als stoffig kruidenvrouwtje, maar als een soort dokter in een witte lange jas. De plas van haar patiënten bestudeerde ze in wat ze zelf het ‘Scheikundig Laboratorium voor Urine-Onderzoek’ noemde, en ze praatte over bacillen en bacteriën.

Zo voorzag ze de eeuwenoude praktijk van het piskijken van een modern wetenschappelijk glansje. In de middeleeuwen was het namelijk gebruikelijk voor dokters om naar de plas van hun patiënten te turen: echt lichamelijk onderzoek werd er toen nog niet gedaan, en aan de urine zou af te lezen zijn of de lichaamssappen van de zieke wel een beetje in balans waren. Het piskijken raakte in de zestiende eeuw al achterhaald, maar het bleef populair onder nepdokters en kwakzalvers.

Na haar vrijlating verhuisde Femia Haverhoek haar praktijk naar Voorburg, totdat ze ook daar in de moeilijkheden kwam en weer terugkeerde naar Rotterdam. Ook ging ze een keer failliet en moest ze haar hele inboedel verkopen. Maar elke tegenslag kwam ze weer te boven. Ook al wees een onderzoek van de politie uit dat ze alle dankbrieven zelf verzonnen of gekopieerd had, ze bleef zichzelf aanprijzen als onvolprezen genezeres, die met haar helderziende krachten ver boven de medische wetenschap verheven was.

Ze begon door heel Nederland publieke helingssessies op te voeren met een assistente, mevrouw Kleerebezem, die in haar slaap vragen kon beantwoorden over allerlei ziektes. Overal waar Femia kwam, stond de politie al klaar om een proces-verbaal op te stellen, maar dat leek haar weinig te doen. Ze beschikte over een bijna Donald Trump-achtig zelfvertrouwen en bestreed ongunstige feiten met haar eigen warrige mix van homeopathie, middeleeuwse geneeskunde, gebedsgenezing en paranormale gaven. In de laatste fase van haar carrière, toen ze eind zestig was, adverteerde ze dagelijks in de krant en hielp ze ook mensen per brief. Ze bestierde dus al een soort AstroTV toen de televisie nog maar net was uitgevonden.

Femia Haverhoek gaf zieke mensen hoop op een eenvoudige en moeiteloze genezing – zogenaamd door hun pis uit te lezen – daar waar de patiënt bij een echte dokter misschien een harde of pijnlijke diagnose had gekregen. En eigenlijk doet Gwyneth Paltrow, die de heilzaamheid van haar producten toeschrijft aan een mix van ‘oosterse wijsheid’ en zogenaamd ‘activerende kristallen’ en ‘ontkalkende truffels’, precies hetzelfde.

Paltrows beroemdheid en immer stralende huid geven geloofwaardigheid aan alle gekke pilletjes en sapkuurtjes die ze aanprijst, en dat is precies waar haar doelgroep naar verlangt – mensen die kurkuma-supplementen slikken tegen kanker hebben het vermoedelijk sowieso al niet zo op de wetenschap.

Toch wordt Paltrow steeds vaker en harder bekritiseerd om de alternatieve geneeswijzen die ze aanprijst. En terecht, want een peperduur waterflesjes met ingebouwde kristallen is misschien nog best onschuldig, maar een zogenaamde accupunctuurkuur met bijengif kan gevaarlijk zijn. Eerder dit jaar overleed er een 55-jarige vrouw uit Spanje door deze vorm van ‘therapie’, meldde Journal of Investigational Allergology and Clinical Immunology.

In media en op Twitter wordt er lacherig bericht over Paltrows vaginale eieren, of juist paniekerig gewaarschuwd over de schade die een poreus steenoppervlak kan aanrichten aan inwendig slijmvlies. Maar ondanks de boete en berichtgeving over Paltrows onzinmiddeltjes, is Goop uitgegroeid tot een bedrijf van 250 miljoen.

Femia Haverhoek overleed in 1948 in Rotterdam, maar kwakzalverij blijkt nog altijd een prima manier om flink veel geld uit de zakken te kloppen van kwetsbare mensen.

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van het Digitaal Krantenarchief Delpher, het Digitaal Vrouwenlexicon, Het Krantje Leidschendam-Voorburg, ‘Genezen is het Woord Niet’ door Cees Renckens en ‘De kunst van het piskijken in de Gouden Eeuw van Nederland’ door Claire Witlox