Vrouwen tips geven voor meer salaris werkt juist averechts en is seksistisch

Vrouwen verdienen minder, zitten minder vaak op belangrijke posities, krijgen minder snel promotie, en als ze er wat van zeggen, of überhaupt gewoon zeggen hoe ze iets willen hebben, krijgen ze termen als ‘bazige bitch’ naar hun hoofd geslingerd.

Maar met bovenstaande informatie vertel ik je waarschijnlijk weinig nieuws – de afgelopen jaren is de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen op de Nederlandse en internationale werkvloer herhaaldelijk in het nieuws geweest. Nederland zakte in 2017 op de Global Gender Gap Index naar de 32ste plek, en als het specifiek over salarisverschillen gaat, komen we zelfs uit op plek 50. Het vergroten van de zichtbaarheid van dit probleem is in ieder geval één stap in de goede richting.

Een andere oplossing, denken veel welwillende mensen, is vrouwen vertellen wat ze moeten doen om meer invloed of salaris te krijgen. “Zit gewoon aan die bestuurstafel!” zei Sheryl Sandberg, COO van Facebook, in haar giga-bestseller Lean In. “Wees brutaal, draag wel/niet veel/weinig make-up of een diep decolleté, vraag gewoon om meer salaris!” was het devies van allerlei experts en bloggers. En even de wokepolitie: ook op onze site Vice Money vind je een artikel met tipsover hoe je om meer salaris moet vragen, als je toevallig een vrouw bent.

Drie neurowetenschappers van Duke University in North-Carolina keken naar deze goedbedoelde adviezen en vroegen zich af: als je aan vrouwen gaat vertellen hoe zij dit soort ongelijkheid moeten oplossen, houd je ze dan niet direct verantwoordelijk voor dat probleem? Terwijl het nogal een naïeve gedachte is dat jij, als vrouw, in je eentje, op die werkvloer vol invloedrijke mannen, het hele patriarchaat omver kan werpen door een powersuit aan te trekken, mensen in de rede te vallen en meer salaris te eisen.

Niet alleen werkt dit natuurlijk voor geen meter, volgens de onderzoekers draagt dit idee van ‘de oplossing ligt in jouw handen’ ook bij aan een ander probleem: zo worden seksistische verhoudingen alleen maar erger. Door vrouwen van adviezen en tips te voorzien over hoe zij als individu meer voor zichzelf en hun salaris moeten opkomen, geef je ze het idee dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor het feit dat ze minder geld verdienen en minder invloed hebben dan hun mannelijke collega’s. Een idee waardoor vrouwen alleen maar meer aan zichzelf – en aan wat ze waard zijn – kunnen gaan twijfelen. Een idee dat zo ook bij mannen blijft bestaan.

Voor het onderzoek legden de 3 wetenschappers aan 2000 deelnemers verschillende teksten en informatie voor over ongelijkheid tussen vrouwen en mannen op de werkvloer. De ene groep kreeg teksten of audiofragmenten te lezen of horen die je zou kunnen scharen onder de DIY-oplossingen, zoals Sandbergs boek: jij kan er zelf voor zorgen dat je aan de bestuurstafel komt te zitten. Andere deelnemers kregen juist informatie onder ogen over structureel seksisme en discriminatie op de werkvloer als onderdeel van sociale factoren.

Mensen uit de groep van de DIY-oplossingen dachten vaker dat vrouwen zelf de macht hadden om ongelijkheidsproblemen op te lossen. Maar ook dachten ze vaker dat vrouwen zelf verantwoordelijk waren voor die ongelijkheid. Deelnemers uit de andere groep dachten vaker dat discriminatie tegen vrouwen op de werkvloer maatschappelijk en institutioneel aangepakt zou moeten worden.

De Nederlandse organisatie WOMEN Inc. deed met de campagne Waar is mijn €300.000,- onderzoek naar het loonverschil in 2014, en berekende dat Nederlandse vrouwen gemiddeld 3 ton salaris mislopen in hun hele werkende leven. Behalve onderhandeltips, waarin ze vrouwen wel direct aanspreken, roepen ze vooral werkgevers en de overheid op om dit probleem ‘strenger aan te pakken’, en om bijvoorbeeld vaderschapsverlof uit te breiden.

Suzan Steeman is senior redacteur bij WOMEN Inc. en is blij met dit nieuwe Amerikaanse onderzoek: “Alleen vrouwen aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor dit probleem is heel erg blaming the victim, en dat is niet de manier om het op te lossen. Als je iets wil doen aan het loonverschil, pak dan de factoren aan die het veroorzaken. Als overheid en werkgever moet je misschien niet eens het loonverschil zelf voorop willen zetten, maar gendergelijkheid op andere gebieden willen aanpakken: bijvoorbeeld door te onderzoeken waarom veel vrouwen in de zorg of het onderwijs werken en de lonen daar lager zijn, waarom vrouwen meer parttime werken, of waarom er zo’n scheve verdeling is van werk en zorg.”

Loonverschil is iets anders dan 'ongelijke beloning': dat laatste betekent dat je (even gekwalificeerde) vrouwen voor precies hetzelfde werk minder betaalt dan mannen, omdát ze vrouwen zijn – dat laatste is discriminatie en bij wet verboden. Dat betekent trouwens niet dat dit niet meer voorkomt in Nederland.*

Het loonverschil, dat in 2016 nog 15,5 procent was in Nederland, ontstaat volgens Steeman door bepaalde keuzes die worden gemaakt. “De sector waar je in werkt, wie er zorgt voor de kinderen, wie er deeltijd gaat werken – die keuzes worden beïnvloed door traditionele cultuur en de omstandigheden waarin mannen en vrouwen leven: het betaalde partnerverlof in Nederland is bijvoorbeeld maar 2 dagen, en dat maakt het voor mannen ook moeilijker om minder te gaan werken.”

Er ligt een wetsvoorstel om het partnerverlof uit te breiden naar 5 betaalde dagen vanaf 2019, en nog eens 5 weken tegen 70 procent salaris in 2020, maar deze wet is nog niet aangenomen. “Er zijn veel reacties op het voorstel gekomen, waaronder een bezwaar – ook van ons – tegen de 70-procentregel. Want als je je salaris hard nodig hebt, kan je niet 5 weken lang minder verdienen. Die 70 procent zal voor veel mensen daarom een reden zijn om er geen gebruik van te maken. En het zorgt bovendien voor nog meer ongelijkheid, want mensen die het zich wel kunnen permitteren, hebben wel de kans om het op te nemen.”

Er zijn partijen die hebben gepleit voor een wijziging in het voorstel, namelijk 4 weken verlof tegen 100 procent loon. “Van 2 dagen naar 4 weken is al echt een gigastap, maar uiteindelijk willen wij dat mannen en vrouwen evenveel verlof krijgen: 3 maanden dus. Dan is het namelijk zo dat je als werkgever niet meer bewust of onbewust getriggerd wordt om een man aan te nemen in plaats van een vrouw, omdat die laatste er een paar maanden uit zou kunnen liggen – dat kan dan bij een man net zo goed.”

De campagne over loonverschil wordt in november van dit jaar nieuw leven ingeblazen. “5 november is het Equal Pay Day, en dan starten we de campagne opnieuw. Dit keer focussen we ons ook op de werkgever en de verantwoordelijkheid die zij hebben. We onderzoeken wat zij op dit moment weten van ongelijke beloning en loonverschil, wat ze eraan doen, en of ze zich er verantwoordelijk voor voelen. Het zal zeker niet zo zijn dat werkgevers het expres doen, zo van ‘oh laten we vrouwen allemaal wat minder betalen’. We denken dat er een groot onbewustzijn is rond dit onderwerp, en dat cultuur een grote rol speelt. Bijvoorbeeld dat het in Nederland meer geaccepteerd is dat vrouwen parttime werken, en dit zelfs van ze verwacht wordt als er kinderen komen.”

Die verwachtingen van hoe we ons als vrouwen of mannen ‘horen’ te gedragen, hebben volgens Steeman ook negatieve gevolgen voor vrouwen als het om salarisonderhandelingen gaat. “Uit onderzoek blijkt dat mannen eerder om salarisverhoging vragen – door vrouwen goedbedoelde adviezen te geven om dit ook te doen, kan je ze het idee geven dat ze een dief van hun eigen portemonnee zijn als ze dit níet doen. Alleen is er voor vrouwen een catch 22: als vrouwen wél onderhandelen, worden ze minder vaak beloond. Dat komt doordat we van vrouwen niet verwachten dat ze onderhandelen, en dus kan het afgekeurd worden als ze zich hard en zakelijk opstellen.”

Lean In heeft Steeman niet gelezen. “Ik weet natuurlijk wel wat de strekking van het boek is, en het spreekt mij niet erg aan. Het voelt heel erg als een vrouw die het heeft gered en zegt: ‘als ik het kan, kan jij het ook’. Maar daarmee ontken je dat er dieperliggende seksistische structuren zijn, en je ontkent de realiteit waar veel vrouwen zich in bevinden. Je kan wel zeggen ‘lean in’, maar voor wie ligt die mogelijkheid daadwerkelijk open?”

Verantwoordelijkheid nemen voor je eigen carrière is iets wat je gerust aan een heleboel vrouwen over kan laten – maar individueel het hele patriarchaat op je schouders nemen, dat is misschien wat veel gevraagd.

* Als je het vermoeden hebt dat er beloningsdiscriminatie plaatsvindt bij jou op de werkvloer, kun je terecht bij College voor de Rechten van de Mens

De wetenschappers van Duke University attenderen erop dat de nieuwe bevindingen uit het onderzoek nog op zichzelf staan en in herhaalonderzoek geverifieerd moeten worden.