‘Orange Is the New Black’ is niet met de tijd meegegaan

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

Toen Orange Is the New Black in 2013 in première ging op Netflix, leek het een baanbrekende serie. Het vertelde de verhalen van gedetineerden vanuit een menselijk perspectief, en er was een diverse cast met witte, zwarte, Aziatische, Latijns-Amerikaanse en homoseksuele personages. Met deze cast boorde het een aantal belangrijke onderwerpen aan rondom sociale rechtvaardigheid in het gevangeniswezen – onderwerpen die resoneerden met de opkomst van de Black Lives Matter-beweging. Die kwam op gang nadat George Zimmerman werd vrijgesproken voor het neerschieten van de zwarte tiener Trayvon Martin, wat in dezelfde maand plaatsvond als de première van de serie.

Het was in eerste instantie een slimme keuze van de makers om de memoires van Piper Kerman uit 2010 te gebruiken, die gingen over de tijd die ze doorbracht in de gevangenis vanwege witwassen en drugssmokkel. Zoals de bedenker Jenji Kohan uitlegde aan NPR, was het verhaal van Chapman, een witte vrouw uit de middenklasse, een ‘Trojaans paard’ om een verhaal te vertellen waar weinig anderen zich in hadden verdiept. Sindsdien verschenen er ook andere series en films die het gevangenissysteem vanuit het perspectief van gemarginaliseerde groepen lieten zien, zoals When They See Us en If Beale Street Could Talk.

Maar nu OITNB het laatste seizoen in is gegaan, is dat een ander verhaal. Het idee om de harde realiteit van het gevangenisleven toegankelijk en vermakelijk te maken aan de hand van Piper, slaat dit keer de plank juist mis, waardoor de serieuze zaken die het aan probeert te kaarten juist getrivialiseerd worden.

In het zevende seizoen is Chapman voorwaardelijk vrijgelaten uit Litchfield, terwijl de meeste van haar gedetineerde vrienden nog in de gevangenis zitten. Haar ervaringen zijn misschien tekenend voor een witte vrouw uit de middenklasse, maar hebben verder weinig gemeen met de realiteit van voorwaardelijk vrijgelaten minderheden met een laag inkomen. Ze overkomt de moeizame zoektocht naar een werkgever die een crimineel verleden geen probleem vindt door bij haar vader te smeken om een baantje op zijn kantoor. Haar reclasseringsambtenaar ziet het door de vingers als ze spacecake eet, ondanks dat zoiets er in Amerika in de praktijk vaak voor zorgt dat je weer de bak in moet. Haar voortdurende geklaag over haar relatief soepele voorwaardelijke vrijlating of haar relatieproblemen met knipperlichtrelatie Alex Vause, doen afbreuk aan de focus op de detentiecentra van de Amerikaanse Immigration and Customs Enforcement (ICE), dit seizoen.

Kohans pogingen om lichtvoetige entertainment te kleien van de reële problemen waar gedetineerden mee te maken krijgen, hebben geleid tot verhaallijnen die de ervaringen van de mensen die ze portretteren afzwakken. In de tweede aflevering vormt het onderwerp ‘drugsmisbruik’ bijvoorbeeld de basis voor een lesbisch drama: de potige dealer Daddy maakt haar vriendin Daya Diaz kwaad door seks te hebben met haar klanten. Als Daddy sterft na een overdosis, en haar voormalige geliefden maar blijven zwijmelen, heeft de begrafenisscène een komische ondertoon. Ook de situaties waarin de cipiers hun macht misbruiken zorgen voor oncomfortabele grappen, zoals wanneer een van hen tegen Vause zegt: “Wees een brave meid en verkoop de rest van dat pakje, of ik schuif mijn enorme lul in je keel.”

Zeker als je het vergelijkt met de emotioneel beladen momenten uit de eerdere seizoenen, lijkt het alsof de focus vooral op entertainment ligt. Toen de hartenbreker Poussey Washington (gespeeld door Samira Wiley) in het vierde seizoen per ongeluk doodgewurgd werd door een cipier en de gevangenisleiding hem verdedigde, sloot dat goed aan bij de ophef over politiemoorden, zoals die van Eric Garner en Michael Brown. En in het derde en vierde seizoen bracht Sophia Burset (Laverne Cox) aandacht voor het gebrek aan medische zorg voor transgender gedetineerden. Het was makkelijker om de tekortkomingen door de vingers te zien en te vieren wat de serie juist goed deed.

Het televisielandschap is alleen nogal veranderd sinds 2013. Ava DuVernays docuserie 13th maakte furore door de parallellen tussen het gevangenissysteem en slavernij te trekken. En met haar hitserie uit 2019, When They See Us, waarmee ze het verhaal vertelde van een groep zwarte en Latinx-tieners die onterecht veroordeeld werden voor verkrachting in New York in 1989, richtte ze de aandacht op de manier waarop veroordelingen door racisme worden beïnvloed. OITNB heeft de deur geopend voor deze zwaardere series, vertelde Cindy Holland van Netflix aan Variety: “Het heeft ons zeker gestimuleerd om meer risico’s te nemen, en om erop te letten dat we ieder publiek bedienen.” Maar de onwrikbare stijl van DuVernay, die de meest gemarginaliseerde stemmen in het middelpunt zet, heeft de lat verhoogd, door op een onbeschaamd serieuze manier op het gevangenisleven te reflecteren.

Als OITNB een grensverleggende serie over de gevangenis had willen blijven, hadden Kohan en haar team Chapman geen hoofdrol meer moeten geven en had het verhaal zich moeten richten op gemarginaliseerde personages. Anno 2019 heeft de serie geen afleidende, geprivilegieerde witte hoofdrolspeler of geseksualiseerd gevangenisdrama nodig om een betekenisvol verhaal te vertellen over gedetineerden. Zolang de gevangenis geen gezellige of hartverwarmende plek is, blijft de werkelijkheid van OITNB pure fictie, ondanks de pogingen om belangrijke issues aan te kaarten.