Piloten leggen uit waarom je je niet druk moet maken om turbulentie

Sinds vlucht MH370 verdween, AirAsia in zee stortte en copiloot Andreas Lubitz een vlucht van German Wings met opzet liet neerstorten boven de Franse Alpen, heb ik het gevoel dat – even los van wetenschap en logica – vliegtuigen niet werken. Ze vliegen op basis van geluk, heb ik het idee. En van alle vliegproblemen is turbulentie het ergste. Je krijgt een raar soort gevoel van hulpeloosheid als je het vliegtuig hoort ratelen – zeker als je niet weet wat de oorzaak is. Om in het vervolg wat relaxter in het vliegtuig te kunnen zitten, vroeg ik een paar piloten of ze me wilden uitleggen wat de fuck turbulentie nou precies is.

"Turbulentie is niet iets om bang voor te zijn," zegt Keith Tonkin, een voormalig militair vlieger en directeur van Aviation Projects. "Moderne vliegtuigen zijn ontworpen om bestand te zijn tegen krachten die veel groter zijn dan turbulentie. Ze gaan gewoon echt niet uit elkaar vallen, zo simpel is het." Hij vertelt dat militaire vliegtuigen soms zelfs met opzet cyclonen in vliegen om meteorologische metingen te kunnen doen.

De constructie daargelaten – ik wil gewoon weten of turbulentie een vliegtuig kan laten neerstorten. Ik herinner Tonkin eraan dat in november 2001 American Airlines vlucht 587 neerstortte, na het opstijgen vanaf JFK Airport in New York. Daarbij kwamen de 260 mensen aan boord om, net als vijf mensen op de grond. De reden? Het vliegtuig steeg op vlak na een ander vliegtuig, en stortte neer door de turbulentie in het kielzog van het eerste vliegtuig.

Maar, zoals Tonkin me verzekert, het echte probleem was dat vlucht 587 te snel opsteeg. Hij benadrukt dat menselijke fouten de vaakst voorkomende oorzaken van crashes zijn, terwijl meteorologische turbulentie eerder een ongemak dan een gevaar is. "We vermijden turbulentie omdat het stressvol is voor passagiers," zegt hij, "maar voor piloten is het geen enkel punt."

Turbulentie valt in drie categorieën in te delen: thermisch, mechanisch en schuifspanning. Het zijn in feite drie versies van dingen die je in stromend water kunt zien. Warme lucht stijgt op, wat erg lijkt op water dat opborrelt vanuit de diepte. Dat wordt thermische turbulentie genoemd, en het is of je keihard tegen een ander vliegtuig in een wolk aanvliegt met een snelheid van achthonderd kilometer per uur. Als je ooit door wolken hebt gevlogen in de middag en kort na het opstijgen, dan heb je waarschijnlijk wel eens thermische turbulentie ervaren.

Dan is er ook nog mechanische turbulentie, die voorkomt als fysieke dingen zoals bergen of gebouwen de windstromen verstoren – een beetje zoals een stuk hout in stromend water rimpels veroorzaakt. Het is gevaarlijk, maar ook heel makkelijk te voorspellen en piloten zorgen gewoon dat ze in de buurt van grote constructies niet op lage hoogtes vliegen.

Een compilatie van vliegtuigen met hevige schuifspanning tijdens het landen

De laatste soort is schuifspanning, wat eigenlijk de grens is tussen twee luchtvelden die in tegenovergestelde richting op elkaar afgaan. Dit is een enge soort, omdat je vaak niet kunt voorspellen hoe erg het zal zijn, zoals wanneer een piloot met z'n vliegtuig door een straalstroom vliegt.

Een straalstroom is een bundel wind die door de hoogste atmosfeer raast. Om brandstofverbruik te minimaliseren sturen de piloten vaak de stroming in voor rugwind. Vaak lig je net een beetje weg te suffen als je te horen krijgt dat je je gordel om moet doen, omdat de piloot dan een straalstroom in of uit wil vliegen. Meestal weet de piloot wel wat hij kan verwachten, omdat een ander vliegtuig doorgeeft hoe hard de turbulentie in de transitiefase is.

Turbulentie wordt bijgehouden en gedeeld via een beoordelingssysteem. Als het drankkarretje zacht ratelt weet je dat je met lichte turbulentie te maken hebt. Gemiddelde turbulentie is het punt waarop stewardessen een gordel omdoen. Bij hoge turbulentie schieten dingen door de lucht, ook mensen, maar de meeste piloten maken dat in hun carrière maar een paar keer mee. Extreme turbulentie is het allerergst. In dat geval kan een vliegtuig in een paar seconden dertig meter zakken, waarbij passagiers die hun gordel niet om hebben het zeer waarschijnlijk niet eens overleven, en dood door de cabine heenvliegen.

De Federal Aviation Administration in de VS zegt: "Van 1980 tot 2008, hebben zich 234 turbulentieongelukken voorgedaan in Amerikaanse vliegtuigen, resulterend in 298 ernstige blessures en drie doden."

Ron Bartsch is hoofd van AvLaw Consulting, en voormalig hoofd veiligheid bij Qantas. Hij zegt dat extreme turbulentie super zeldzaam is, maar dat hij de pech had om het ooit mee te maken. "Ik weet nog dat ik in een kleine tweezitter vloog, richting Sydney over de Blue Mountains. Er waren stormen en mechanische turbulentie boven de bergen en ik vloog behoorlijk laag, ongeveer drie kilometer hoog." Opeens knalde hij tegen een muur van lucht aan. Die voerde hem verder omhoog, tot op de hoogte waar hij veel minder zuurstof kreeg. "Het vliegtuig was drukloos en ik was bang dat ik bewusteloos zou raken. Ik kon de neus van het vliegtuig omlaag houden maar schoot van drie naar bijna vier kilometer hoogte. Op dat soort momenten moet je echt laten zien dat je piloot bent."

Dit voorbeeld verklaart waarom commerciële piloten bepaalde hoogtes opzoeken om turbulentie te vermijden. Een commerciële luchtvaartmaatschappij zou nooit op drie kilometer hoogte in de buurt van bergen vliegen en vliegt liever niet door onweersbuien heen. En nogmaals, dat is dus niet omdat vliegtuigen die omstandigheden niet aankunnen, maar omdat de gemiddelde passagier geen flauw idee zou hebben wat hem overkomt. Voor zowel Keith en Ron is turbulentie net als met je auto over een put in het wegdek rijden; je merkt het wel, maar het veroorzaakt niet echt problemen.

"Het lijkt alsof er het afgelopen jaar heel veel vliegtuigen zijn neergestort," zegt Ron Bartsch, als antwoord op mijn probleem met vliegtuigen. "Maar dat is vooral perceptie. 2013 was het veiligste jaar ooit, op de voet gevolgd door 2014." Hij vertelt ook dat alle beruchte ongelukken van afgelopen jaar ongeëvenaard absurd waren, en geen van allen het gevolg van turbulentie was.

Drie miljard mensen vlogen in 2014, waarbij 692 doden vielen. Met deze statistieken heb je een grotere kans dat je tijdens het fietsen een vleugel van een lesbische tomatenplukker uit Rwanda op je hoofd krijgt gegooid, dan dat je sterft in een vliegtuigongeluk.