Waarom de pil een keuze zou moeten zijn en niet de enige optie

Eerst was de pil in zijn eentje zo ongeveer verantwoordelijk voor de hele bevrijding van de vrouw, nu lijkt stoppen met de pil het nieuwe vrij zijn. Jarenlang heeft de helft van de wereldbevolking zonder nadenken 21 pillen per maand naar binnen gewerkt, en pas recent vragen mensen zich af: hoe zit dat eigenlijk, met zo'n dagelijkse portie hormonen?

Vorige week publiceerde een stel wetenschappers van de Universiteit van Kopenhagen de resultaten van een onderzoek dat ze deden naar de relatie tussen de pil en depressies. En die is er volgens de Denen; vooral tieners hebben veel meer kans, 80 procent, op depressieve klachten als ze een combinatiepil (met zowel oestrogeen als progestageen) slikken.

Net als mijn eigen huisarts schreef die van grafisch ontwerper Joanne Hakkerthaar op haar vijftiende levensjaar de pil voor. Tien jaar later zocht ze een onderwerp om op af te studeren, en dat werd een film ("Ik noem het zelf liever een audiovisuele collage") waarin ze in eerste instantie keek naar de praktische kant van de pilstrip: waarom ziet die eruit zoals-ie eruitziet, met een transparante bovenkant en de dagen van de week erop vermeld?

Joanne's prijswinnende film Programming the Body is aanstaande zaterdag te zien in WOW in Amsterdam, en volgende week tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven. Ik sprak haar over haar eigen pilervaringen, de rol van de huisarts en Alice in Wonderland .

Broadly: Ha Joanne, ben je door het maken van je film nu een echte pilexpert?
Joanne Hakkert: Nee hoor, want alles wat ik heb opgezocht en ervaren en gezegd heb, is allemaal persoonlijk.

Hoe was de pil voor jou persoonlijk dan?
Hij viel nooit lekker, ik vond het niet fijn. Ik was veertien toen ik naar de huisarts ging voor anticonceptie, en daar ontstond geen gesprek. Het was gewoon: "Oké, dan ga je aan de pil." Als je veertien bent, ben je het niet gewend om naar de dokter te gaan – de huisarts is een autoriteit. Maar op de fiets terug naar huis was ik al gefrustreerd. Ik had het erover willen hebben, ik was benieuwd wat de mogelijkheden nog meer waren.

Wat bedoel je eigenlijk met 'hij viel niet lekker'?
Ik heb heel veel verschillende pillen gehad, maar had altijd veel klachten: misselijkheid, hoofdpijn, doorbraakbloedingen – het was een algehele onprettigheid rondom dat slikken, en toch bleef ik het gebruiken. Het was makkelijk en iedereen gebruikt het, het was normaal. En dat in combinatie met een verantwoordelijkheidsgevoel: voor veel meisjes voelt het alsof je verantwoordelijk bent voor je eigen bescherming.

En waren die klachten gelijk over toen je stopte met de pil?
Ik had 'm ruim tien jaar geslikt, dus ik ging wel door een ontwenningsfase; 'ontpillen' noemen ze dat. Een tijdje heb ik dat echt gevoeld, ik lag behoorlijk overhoop: ik kreeg acne, uitslag, mijn haar viel uit, en ook weer hoofdpijn en misselijk. De buikkrampen van mijn eerste keren ongesteld zonder pil waren heel heftig. Nu gaat het veel beter, en sinds ik 'm niet meer gebruik ben ik veel bewuster van mijn eigen cyclus. Ik ontdek veel meer van mijn eigen lijf.

Ik herken dit wel, maar toch vraag ik me af: als we niet aan de pil waren geweest, dan hadden we misschien ook last gehad van al die dingen.
Dat kan natuurlijk. En ook nu nog kan ik verdrietig of onredelijk boos zijn, maar ik ben meer in controle over die emoties. Het is niet meer zo overweldigend.

Wat gebruik je nu als anticonceptie?
Niks. Nou ja, condooms. En een kalender.

Heb je ook zo'n app die je cyclus bijhoudt?
Ja! Redelijk religieus voer ik daar alles in. En ik voel het nu in mijn lijf, waar in de cyclus ik ongeveer ben. Het is een combinatie van gezond verstand, op de drie 'moeilijke' dagen geen seks, en de dagen daaromheen seks met condoom. Tot nu toe gaat dat goed.

Over je film: dat begon met het verzamelen van 500 pilstrips?
Ja, ik vroeg me af: als ik de pil blijf slikken tot het einde van mijn eigen vruchtbare leven, hoeveel stripjes zijn dat dan in totaal? Het antwoord was ongeveer 500 – ergens veel, maar ergens ook weinig. Toen ben ik ze gaan verzamelen om te zien hoe dat eruitziet, en toen ik het bij elkaar had zag ik al die doordrukstrips, de transparante bovenkant, de dagen van de week, de pijltjes die de richting aangeven – waarom is dat zo, vroeg ik me af.

En, waarom?
De pil was een van de eerste vormen van compliance packaging, een verpakking die de gebruiker moest helpen, bijvoorbeeld met een kalender. En een van de eerste keren dat dit werd gebruikt was dus voor een medicijn speciaal voor vrouwen. Waarom, zijn we niet slim genoeg om het zelf bij te houden? Alle advertenties uit de begindagen van de pil waren gericht op mannen, met teksten als: 'For her to take, for you to remember' of 'for you to control'. Ook zat er bij de pil een kalendertje dat mannen bij hun horloge konden plakken, waarmee ze konden controleren of hun vrouw de pil wel had genomen. En die doorzichtige bovenkant was dus ook ter controle voor de man.

Jeetje, dat klink helemaal niet zo emancipatoir.
Nee, die kant van het verhaal niet. Het was echt een vorm van programmeren, de pil programmeert je lijf. Dat zie je ook terug in de keuze voor een pilcyclus van 28 dagen – 21 dagen slikken en 7 dagen niet –, dat was gewoon omdat het past in onze weekstructuur. Terwijl het biologisch gezien logischer zou zijn om 25 dagen achter elkaar de pil te slikken, dat past het beste bij onze natuurlijk cyclus. Maar dat komt niet lekker uit met de dagen van de week.

En nu blijkt ook nog dat je meer kans hebt op depressieve klachten als je de pil slikt. Waarom bestaat het ding eigenlijk nog?
Ik ben niet tegen de pil, er zijn ook mensen die het jaren slikken en nergens last van hebben. Maar het is net als het stukje van Alice in Wonderland dat in mijn film zit, met de eat me en drink me-kaartjes, wat ze ook doet en waardoor ze krimpt en groeit. Dat verhaal gaat eigenlijk over iets klakkeloos aannemen en dan verrast worden door de neveneffecten. Je moet het gewoon niet zomaar in je mond stoppen.

Welke rol kunnen huisartsen hierin spelen?
De verantwoordelijkheid nemen om ook alternatieven te presenteren. De pil accepteren als een keuze, niet als enige optie.

Goeie. Waar ben je nu mee bezig, als kunstenaar?
Met het stereotype van de hysterische vrouw en de complexe relatie tussen vrouwelijke emotionaliteit en psychiatrie. Hysterie werd vooral vroeger gezien als aandoening, maar de emotionaliteit van vrouwen is juist iets moois.

Ben je zelf wel eens hysterisch?
Ja.

Wat doe je dan?
Huilen. Niet krijsen, het is meer interne hysterie.

Dankjewel. En vrij veilig hè, ook zonder pil.

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.