Hoe artsen vibrators gebruikten om 'hysterische' vrouwen te behandelen

Met de komst van elektriciteit in huis werd een eigen vibrator werkelijkheid – tot dan toe gingen vrouwen uit de boven- en hogere middenklasse naar de dokter om aan hun trekken te komen.

Dankzij de industriële revolutie konden vrouwen vanaf dat moment thuis in alle privacy aan hun eigen behoeftes voldoen. "Het eerste huishoudapparaat dat met behulp van stroom kon worden gebruikt, was de naaimachine in 1889," schrijft Rachel Maines in haar baanbrekende werk, The Technology of Orgasm: "Hysteria," the Vibrator, and Women's Satisfaction. Volgens Maines was de vibrator het vijfde elektrische huishoudapparaat dat uitgevonden werd: "De vibrator werd negen jaar eerder uitgevonden dan de stofzuiger en tien jaar eerder dan het strijkijzer en de elektrische koekenpan. Mogelijk geeft dit ook de behoeftes van de consument van destijds weer," aldus Maines.

Dus waarom denken we bij de seksuele revolutie van de vrouwelijke helft van de bevolking eerder aan een stofzuiger dan aan een vibrator? Omdat volgens die maffe Victorianen het stimuleren van de clitoris geen masturbatie was – het werd zelfs niet als iets seksueels gezien. Clitorale stimulatie werd als palliatieve behandelingsmethode ingezet voor een ziekte: volgens het werk van de Britse arts Havelock Ellis – The Sexual Impulse in Women, uit 1913 – leed bijna 75 procent van de vrouwen aan 'hysterie,' een aandoening waarvan de symptomen zouden variëren van hoofdpijn, epileptische aanvallen tot grof taalgebruik. Bijna al het gedrag dat door vrouwen vertoond werd, kon gelinkt worden aan hysterie. De beste oplossing voor de ziekte, die in het oude Griekenland bedacht was, was een bekkenmassage.

De vrouwen uit het Victoriaanse tijdperk mochten geen seksuele verlangens hebben, en dus veranderde hysterie in een ziektebeeld dat niets met seks te maken had. Aan het orgasme werd zelfs een andere naam gegeven: als een vrouw overspoeld werd door geluk als gevolg van haar bekkenmassage, zou ze een 'hysterisch paroxysme' ervaren. Volgens Maines praatten dokters zichzelf aan "dat alleen penetratie seksueel stimulerend was voor vrouwen. Dit had als gevolg dat het speculum (ook wel eendenbek) en de tampon in de medische wereld controversiëler waren dan de vibrator." Als een vrouw wilde dat haar clitoris gestimuleerd werd, leed ze overduidelijk aan "hysterie," was de algemeen geaccepteerde theorie. De enige oplossing was om de clitoris te stimuleren, totdat de vrouw in kwestie er genoeg van had. Natuurlijk was dit maar een tijdelijke oplossing, en vrouwen die aan hysterie leden waren dan ook lucratieve draaideurpatiënten.

Aretaeus van Cappadocië, een arts uit de Griekse oudheid, noemde de baarmoeder "een dier in een dier." Volgens zijn theorie kon de baarmoeder een vrouw van binnenuit wurgen; de baarmoeder moest terug op z'n plek worden gezet, met behulp van zoete oliën. Deze oliën werden op en rond de clitoris aangebracht en dit zou een herstellend effect op de vrouw in kwestie hebben.

De algemeen geaccepteerde oorzaak van hysterie veranderde door de jaren heen – van een baarmoeder die z'n eigen leven leidde in de oudheid, tot demonische bezetenheid in de middeleeuwen. Aangenomen werd dat vrouwen makkelijker bezeten raakten dan mannen: de vagina was immers een open deur voor demonen. Als genezingsmiddel raadden dokters hun patiënten aan om te trouwen, paard te rijden of gevingerd te worden door een vroedvrouw, om de ziekte op die manier in bedwang te houden, aldus Maines. In het Victoriaanse tijdperk werd gedacht dat de oorzaak van hysterie bij alle eisen die door de moderne samenleving aan de fragiele vrouw werden gesteld lag. "In de Victoriaanse tijd zagen artsen hysterie als gevaarlijk gedrag dat voornamelijk door intellectuele vrouwen werd vertoond," schrijft Greer Theus van Washington and Lee University. Al die met de voetbediende naaimachines en toegenomen geletterdheid zorgden ervoor dat het delicate brein van de gemiddelde vrouw aan stukken gereten werd. Gelukkig werden er ook sprongen vooruit gemaakt in de behandeling van hysterie: de waterbehandeling, oftewel de zogenaamde bekkendouche, werd geïntroduceerd.

Vanaf dat moment begonnen artsen brandslangen in plaats van vibrators te gebruiken. Bekkendouches, waarbij stralen water onder grote druk op de clitoris werden gericht, werden in het midden van de negentiende eeuw in minerale baden door heel Europa en Amerika geïnstalleerd. Vrouwen konden er doorgaans geen genoeg van krijgen en bezochten massaal kuuroorden waar dergelijke behandelingen aangeboden werden. R.J. Lane, die over zijn ervaring bij een spa in Engeland schreef, zei dat mannen enigszins bang waren voor de bekkendouche. Vrouwen daarentegen "komen vaak uit de douche met de mededeling dat ze zich net zo opgelaten voelen als wanneer ze champagne hebben gedronken."

Dokters begonnen het behandelen van hysterie, met dank aan hun verkrampte handen en vermoeide vingers, steeds meer te verafschuwen. "Artsen stonden net zo min te popelen om een orgasme bij hun vrouwelijke patiënten op te wekken als hun partners, die hen daar in de eerste plaats naartoe stuurden," schrijft Maines. Er werd met man en macht gezocht naar middelen om een einde te maken aan de golf van hysterische uitbarstingen. De eerste mechanische vibrator, die je aan moest zwengelen, werd om die reden al snel een feit. En voordat steden begonnen met het meten van waterverbruik, werden er ook vibrators gebruikt die werden aangedreven door een waterwiel, dat vastzat aan de wastafel.

Uiteindelijk waren artsen het beu om steeds maar kolen in de motors van hun vibrators te moeten stoppen.

Maar het tij begon pas echt te keren toen er een vibrator uitgevonden werd, die werd aangedreven door stoom.

George Taylor, een Amerikaanse arts, ontwikkelde de 'manipulator' in 1869. Patiënten zaten op een gewatteerde tafel met in het midden een vibrerende bol. "Zijn voornaamste klanten waren spa's en artsen met een praktijk die groot genoeg was om het dure en zware apparaat te kunnen betalen," zo schrijft Maines.

Uiteindelijk waren artsen het beu om steeds maar kolen in de motors van hun vibrators te moeten stoppen. Mortimer Granville ontwikkelde de eerste vibrator die op batterijen werkte in het begin van 1880, maar hij maakte het wel heel duidelijk dat het apparaat niet direct op de clitoris gebruikt moest worden: "Ik wil mezelf en anderen niet laten misleiden door de grillen van de hysterische gemoedstoestand, of de karakteristieke fenomenen van een nagebootste aandoening," schreef hij in 1883.

Oftewel: Granville dacht dat vrouwen deden alsof ze aan hysterie leden, zodat ze behandeld zouden worden en orgasmes zouden krijgen.

De batterij in de vibrator van Granville woog bijna twintig kilo, maar kon wel worden meegenomen. De eeuw liep ten einde en de grootte van de batterijen werd alsmaar kleiner. Vrouwen begonnen zelf vibrators te kopen, voor eigen gebruik. In een catalogus uit 1918 werd er een motor met meerdere bijlagen aangeprezen – één van de bijlagen van die motor kon als vibrator gebruikt worden, maar de motor kon ook gebruikt worden om mee te "karnen, mixen, kloppen, slijpen, polijsten en als ventilator," schrijft Maines.

Tot de jaren twintig werden er in vrouwentijdschriften advertenties voor vibrators geplaatst, volgens seksspeeltjeswinkel Good Vibrations. Het Antique Vibrator Museum zegt dat "toen vibrators in de jaren twintig in stigmatiserende films begonnen te verschijnen, het moeilijk werd om hun seksuele functie te negeren. Als gevolg daarvan verdwenen de advertenties voor vibrators." Volgens Maines begon de seksspeeltjesindustrie vanaf 1980 pas echt grotere vormen aan te nemen en de vibrator werd een normaal voorwerp in het alledaagse leven. Na al die jaren kreeg de vibrator dan toch eindelijk de aandacht die het apparaat al die tijd al verdiende.

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.