De Nederlandse activist die 100 keer moest zitten vanwege haar strijd tegen kernwapens

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief. Afgelopen zomer bevestigde de NAVO per ongeluk iets wat veel mensen al lang dachten, maar wat al die tijd geheim was: op de vliegbasis in het Brabantse Volkel liggen 22 Amerikaanse kernbommen waar Nederland weinig over te zeggen heeft. Als de VS opdracht geven om die bommen ergens ter wereld te laten ontploffen, hebben we geen keus. Vorige maand was in een aflevering van Zembla te zien dat de Verenigde Staten op dit moment bezig zijn om die kernwapens een upgrade te geven: de B61-kernbommen worden ingeruild voor een nieuwe variant, de B61-12-bommen.

Wie ook te zien was in die aflevering van Zembla, was de 75-jarige activist Mariëtte Moors, die een groot deel van haar leven wijdde aan de strijd tegen kernwapens. De dreiging van een nucleaire oorlog was begin jaren tachtig zo groot, dat er tot twee keer toe meer dan een half miljoen mensen de straat opgingen om te protesteren. Bij elkaar heeft Mariëtte ongeveer honderd keer in een gevangenis gezeten – in de Bijlmerbajes, in Utrecht en Maastricht, en op Sicilië. Toen ze in de gevangenis in Breda zat, deed ze zelfs een ontsnappingspoging.

De meeste acties voerde Mariëtte op en rondom de vliegbasis in Volkel: ze heeft zendmasten gesaboteerd om het vliegverkeer rondom de basis plat te leggen, de verkeerstoren bezet en een kamp opgezet in het bos naast de vliegbasis om haar actieplannen te beramen.

Ik was benieuwd wat iemand drijft om jarenlang zo fel te protesteren tegen nucleaire wapens. In haar bungalow in Geldrop sprak ik Mariëtte over wat ze vindt van de nieuwe bommen, maar ook over haar tijd als activist, moeilijke periodes en haar vergeefse zoektocht naar gerechtigheid. Want die kernwapens liggen er nog steeds. Niet alleen in Volkel, maar overal ter wereld.

VICE: Je bent berucht om je protestacties tegen kernwapens, maar hoe is je carrière als activist eigenlijk begonnen?
Mariëtte Moors: In de jaren zeventig werkte ik bij de Wereldwinkel in Geldrop. Op dat moment was Zuid-Afrika een hot item – er was daar Apartheid en er gebeurden gruwelijke dingen. Maar bij de Wereldwinkel vonden ze het voldoende om koffie te verkopen. Ik dacht: ik moet iets doen, dus ik ging naar de markt in Geldrop en sprak kwaad de verkopers aan. ‘Meneer, sinaasappels uit Zuid-Afrika? Dat kan niet!’

Wanneer begon je met actievoeren tegen kernwapens?
Dat begon in 1981, door de anti-kernwapenprotesten. Ik hou helemaal niet van mensenmassa’s, maar er was daar zo’n goede sfeer. We keerden de regering massaal de rug toe, en dat deed wat met mij.

Mensen gingen toen massaal de straat op, omdat de NAVO 48 kruisraketten zou plaatsen in Woensdrecht. Er was angst voor een kernoorlog.
Ja, en dat terwijl hier in Nederland al op meerdere plaatsen kernwapens lagen, bijvoorbeeld in Volkel. Maar Volkel was een boerendorp, niemand gaf er wat om. Je moet je voorstellen: we stonden met een half miljoen mensen te protesteren in Amsterdam, maar daarna hadden mensen zoiets van: nou, we hebben iets gedaan, zo is het wel goed. Maar ik dacht: nee, nu begint het pas. We moeten ons verzamelen bij Woensdrecht en Volkel! Wie gaat er mee? Maar niemand ging mee. Ik vond het gewoon zo’n groot kwaad. Die kernwapens moesten het land uit, en snel.

Uiteindelijk ben je in je eentje in het bos bij de vliegbasis in Volkel gaan bivakkeren.
Ja, ik noemde het ‘Atoomvrijstaat’. Ik had ook bij de ingang van de vliegbasis kunnen gaan zitten, maar ik wilde ook nog een beetje kunnen genieten van de natuur. Ik had een tentje, wat rollen landbouwplastic en wat balen stro en dekens neergelegd, en spandoeken met protestleuzen opgehangen.

En daar bedacht je protestacties?
Ja, ook. Maar meestal protesteerden we op 6 augustus, om de bom op Hiroshima te herdenken. Tijdens de eerste actie deelden we champignons uit bij Fokker, het bedrijf dat verantwoordelijk was voor het plaatsen van kernbommen. Die champignons stonden symbool voor de rookwolk van een atoombom. Maar al snel werden de acties groter, en hielden we ze meestal op de luchtbasis zelf, zodat we meer media-aandacht kregen.

Je hebt bijvoorbeeld een keer de verkeerstoren bezet. Hoe ging dat?
Ik ging met drie vrouwen ‘s nachts op pad. We knipten hekken door, liepen via een wenteltrap naar boven en tilden de deur eruit. Binnen lag overal porno. Hele stapels. Ik dacht: ja hoor, zijn ze hier nou de hele dag mee bezig? En dat moet ons vliegverkeer in de gaten houden? We hebben al die pornoblaadjes kapot gescheurd. Nadat de woede was gaan liggen, hebben we een lekker kopje koffie gezet en snoepjes gegeten. Rond vijf uur belden we iemand van het ANP. ‘Met Mariëtte,’ zei ik. ‘We hebben de verkeerstoren in Volkel bezet om de bom op Hiroshima te herdenken.’ Even later was het in het nieuws, maar de Marechaussee kwam pas uren later opdagen. Daar stonden ze dan, wijdbeens en met honden, om ons op te halen.

Doodeng.
Ik ben nooit bang geweest voor die jongens, maar als ze riepen: ‘Staan blijven!’, dan bleef ik wel staan. ‘Oh Mariëtte, we worden niet goed van jou! Maar het is toch knap,’ zei de voorman van de Marechaussee. Hij kon er wel om lachen.

Jullie kenden elkaar inmiddels?
Ja, en ze kwamen ook weleens langs in het kamp, gewoon voor de gezelligheid. Ik had een soort huiskamertje gemaakt met gordijnen, zodat niet iedereen kon zien wanneer ik zat te piesen. Als ze langskwamen haalde ik een grapje met ze uit. ‘Hallo!’, zei ik dan. ‘Teruglopen, en aanbellen!’ En dan moesten ze lachen en kwamen ze koffie drinken. De ene agent kon mij wel schieten, maar de ander vond me hartstikke aardig. Het zijn natuurlijk ook maar gewoon mensen.

Op 6 augustus zijn we ook een keer bij het Amerikaanse leger op de basis in Volkel naar binnen gegaan en hebben we documenten gejat. Een andere keer gingen we met drie meiden de hele nacht skaten en wijn drinken op de landingsbaan, zonder dat ze het doorhadden.

Haalde je plezier uit het sarren van de autoriteiten?
Jawel. Maar ik heb het nooit opzettelijk gevoed. Het gebeurde altijd met een doel – aandacht vragen voor de kernwapens.

Ik las dat je ook veel samenwerkte met Kees Koning , een andere Nederlandse vredesactivist. Jullie hebben zendmasten doorgeknipt met een betonschaar.
Wij vonden dat alle communicatiemiddelen van de luchtbasis bij Volkel verstoord moesten worden. We knipten drie stalen draden door, want dan trekt-ie zichzelf om. Dat was gelukt, maar op de terugweg reed een kleine auto ons voorbij. Die begon zo langzaam te rijden dat-ie ons tot stilstand bracht. Opeens sprongen er jongens uit. Ik dacht dat we overvallen werden, maar het waren stillen. Daar gingen we, naar de Bijlmerbajes.

Toen dacht ik wel even: oei, dit zit niet goed, want normaal gesproken word je op het bureau verhoord. Ik heb drie maanden in voorarrest gezeten. Later kwam ik erachter dat er twaalf jaar gevangenis staat op het verstoren van vliegverkeer, dus we kwamen er nog goed vanaf.

Hoe was het in de Bijlmerbajes?
Niet mals, maar Breda was erger. Ik zat daar een paar maanden vast vanwege openstaande boetes die ik uit principe niet betaalde. De mannen in die gevangenis waren verschrikkelijk seksistisch. Vrouwen werden uitgescholden en vernederd. Ik dacht: ik moet eruit, die kernwapens kunnen me wat – ik moet dít verhaal gaan vertellen!

Dus ik had met Kees mijn ontsnapping gepland: Kees kwam met een busje en onze eigen filmploeg, en gooide een touwladder over de muur toen ik buiten was. Ik keek of de kust veilig was, ging rennen, en sprong op die touwladder. Maar dat klimmen viel tegen, zeg. De bewaking begon meteen te fluiten en schreeuwen: ‘Iedereen naar binnen!’ Ik werd omsingeld, uitgekleed, moest een overall aan, en werd meteen met handen en voeten vastgebonden doorgestuurd naar Maastricht.

Hoe vaak heb je nou eigenlijk vastgezeten?
Ik denk wel 100 keer. En ik ben denk ik 800 tot 1000 keer gearresteerd of aangehouden.

Je was niet bang van de Marechaussee, zei je. Waren er andere protestacties waar het angstzweet wel op je rug stond?
In België protesteerden we een keer met een groepje vrouwen bij de vliegbasis in Florennes. We werden opgepakt en hebben toen opgesloten gezeten in een cel met vijftien vrouwen op anderhalve meter. Dat was afschuwelijk. Er zaten gaten in de muur, en daar doorheen schreeuwden de agenten en richtten ze hun geweren op ons alsof ze ons verrot gingen schieten. Dat was een hele nare gebeurtenis.

Je vertelt het luchtig, maar in de gevangenis zitten, overgeplaatst worden, keer op keer gearresteerd worden, dat zijn best heftige gebeurtenissen. Raakte het je nooit?
Op zulke momenten, als ik opgepakt werd of moest zitten, liet ik me niet kennen. Maar eenmaal thuis, dan was het zwaar. Het hakte erin. Ik heb af en toe flink gejankt. Ook mijn kinderen heb ik er echt mee tekort gedaan. Daar heb ik spijt van.

Dat besefte je toen niet?
Er was een vrouw in Amerika, die had negen kinderen die door iemand anders werden opgevoed, want zij móest actievoeren tegen de atoombommen. Dat vond ik inspirerend, en zo praatte ik het denk ik ook goed. De kids waren vrij zelfstandig, ik denk dat ze ook dikwijls feest hebben gehad.

En je man? Had die er geen moeite mee?
Hij moedigde me niet aan, maar hij keurde het nooit af. Sterker nog: hij kwam mij en Kees vaker dan eens met zijn motor spullen brengen in de bajes. Hij gaf veel steun en zorgde voor de kinderen als ik op pad was. Hij was vijftien jaar jonger, maar overleed al vroeg, eind jaren negentig. Na zijn overlijden heb ik twee jaar geen acties meer gevoerd. Ik heb lang gedacht dat ik er nooit meer overheen zou komen. In die twee jaar heb ik taakstraffen gedaan, omdat ik nog allerlei boetes open had staan. Ik wilde niet meer vastzitten, want ik was zo verdrietig.

Wat hebben al die acties eigenlijk opgeleverd? De kernwapens liggen er nog steeds.
Eigenlijk niets, als ik er zo over nadenk. Eigenlijk alleen maar media-aandacht.

Werd je daar nooit cynisch van?
Ik heb daar weleens discussies over gehad met andere activisten – dat je geen resultaat boekt en denkt: waar doen we het eigenlijk voor? Je moet blijven praten en bedenken hoe je wél iets kunt bereiken. Blij zijn met de kleine beetjes.

Jij bent een van de weinige activisten die zo lang is blijven protesteren tegen kernwapens. Waarom?
Als het serieus werd, haakten veel activisten af. ‘Ik doe toch niet mee, want ik voel me niet lekker,’ zeiden ze dan. Veel activisten blowden, en na een blowtje wilden ze ook niet meer meedoen. Maar ik was altijd al onbesuisd, en ik blowde niet, dus dan stond ik weer een zendmast door te knippen.

Wat haalde jij persoonlijk uit de strijd tegen kernwapens?
Zingeving. Ik wist niet goed wat ik anders moest doen. Maar het was misschien nog meer het kamperen in het bos, in mijn Atoomvrijstaat, dan het strijden tegen de kernwapens. Het buiten leven, dat op die manier gelegitimeerd werd, dat was genieten. De heldere winterhemel, de rust. Vooral de zondagen waren mooi, dan was er geen vliegtuiglawaai. Ik heb in dat bos echt van alles gezien: egels, vosjes, vogels. Soms was ik aan het mediteren en dacht ik opeens: oh, het is geen zondag, maar maandag.

Die kernwapens liggen er steeds op de vliegbasis in Volkel. Lig je daar wakker van?
Het nieuws van Zembla heeft zeker iets losgemaakt. Maar met angst kun je niet leven. Ik las ergens dat 85 procent van de Nederlanders wil dat kernwapens worden verboden. Toch gebeurt er niks. Dan ben je toch geen democratie meer?

Denk je nooit: ik ga toch nog effe terug naar Volkel om iets uit te halen?
Van de week sprak ik nog een vriendin aan de telefoon, maar die had ook geen zin meer. We sterven niet in het harnas. Ik hoop nog wel mee te maken maken dat de kernwapens door een of ander verdrag de wereld uitgaan. In elk geval Europa uit. Dan organiseer ik een feestje in Volkel.

Bedankt, Mariëtte!