De witte moeders in ‘Black Mirror’ zijn slecht en ijskoud

Dit artikel bevat spoilers van Black Mirror seizoen vier, over de afleveringen ‘Crocodile’, ‘Arkangel’ en ‘Black Museum’.

Geen enkele demografische groep kwam slechter uit het jaar 2017 dan witte vrouwen. Mede door hun stemgedrag werd Donald Trump president van Amerika, en een groep witte vrouwen – Kellyanne, Hope, Tomi, Megyn, Ivanka – vormt het vrouwelijke gezicht van zijn rampzalige bestuur. Minder dan een jaar na de verkiezingen van 2016 gingen witte vrouwen in Alabama naar de stembus, waar vervolgens de meerderheid stemde op Roy Moore, de Republikeinse Senaatskandidaat die ervan werd beschuldigd een 14-jarig meisje seksueel te hebben misbruikt. Begrijpelijk dus dat in een van de best scorende en meest bejubelde films van het jaar, ‘ Get Out’, een blanke vrouw de schurk is, eentje die zo intens onsympathiek is dat ze zelfs het eten van een bakje muesli onaangenaam weet te maken. Witte vrouwen werken al meer dan een eeuw mee aan witte overheersing, maar afgelopen jaar stelden krantenkoppen eindelijk de vraag: wat is er mis met blanke vrouwen?

De serie Black Mirror bevat veel vrouwelijke personages, dus het is geen verrassing dat veel van de schurken in dit nieuwe seizoen vrouwen zijn – en het zijn dit keer vooral witte vrouwen, specifieker nog, witte moeders. Als witte vrouwen eng zijn omdat het ‘witte vrouw-zijn’ hun kwade zin kan verdoezelen, dan kunnen witte moeders nog enger zijn, omdat ze iets te verliezen hebben – het zijn slechteriken die hun kinderen gebruiken om afschuwelijke daden goed te praten.

De derde aflevering, ‘ Crocodile’, is hier een duidelijk voorbeeld van. Mia (gespeeld door Andrea Riseborough) is een carrièrevrouw wiens ijzigheid niet alleen terug te zien is in haar uiterlijk – haar korte platinablonde coupe – maar ook in de besneeuwde IJslandse omgeving en de kille glazen architectuur van haar huis. Vijftien jaar eerder, in de auto op de terugweg van een feest, was ze betrokken bij een auto-ongeluk waarbij een fietser om het leven kwam. Haar vriend Rob, die reed, weet haar te overtuigen om niet naar de politie te gaan. Ze gooien het lichaam en de fiets in een rivier.

In het volgende shot zien we een donkere hotelkamer. Rob is nuchter. Mia klampt een fles alcohol vast. Rob haalt een krantenknipsel tevoorschijn – de vrouw wiens man hij heeft gedood is nog steeds op zoek naar haar hem, en naar antwoorden. Rob wil aan de vrouw bekennen wat er gebeurd is, en misschien zelfs aan de politie. Mia smeekt hem om het niet te doen: “Ik heb een leven. Je snapt het niet,” zegt ze. “Jij bent niet getrouwd. Ik heb een zoon van negen. Je hebt foto’s van hem gezien.”

Die zinnen krijgen een nieuwe betekenis wanneer Mia, later in de aflevering, koelbloedig een moslimgezin vermoord, inclusief een klein kind. Wanneer een verzekeringsambtenaar genaamd Shazia (gespeeld door Kiran Sonia Sawar) op Mia's deur klopt om onderzoek te doen naar een ander, niet-gerelateerd, auto-ongeluk, onthult ze per ongeluk het gewelddadige verleden van Mia door een geheugenherstelapparaat te gebruiken, de zogeheten Recaller. In een huiveringwekkende scène fluistert Shazia een islamitische smeekbede - 'tot Hem behoren we en tot Hem keren we terug' – voordat Mia haar vermoord. In een poging haar sporen te wissen, vermoordt Mia Shazia’s man en hun zoontje.

Mia huilt terwijl ze het doet – ze huilt eigenlijk de hele tijd in die aflevering. Het zijn krokodillentranen, mogelijk dat daar de naam van de aflevering vandaan komt, en die vermoedelijk bedoeld zijn om sympathie voor haar karakter op te wekken. Op die manier worden de tranen van witte vrouwen vaak als wapen gebruikt, waardoor de onderdrukker het slachtoffer wordt en de boosdoener in een heilige verandert. Ze wilde Rob, of Shazia, of de man en kind van Shazia niet echt vermoorden. Ze werd gedwongen, het was de prijs die ze moest betalen om haar eigen gezin te beschermen – haar eigen zoon. Aan het einde van de aflevering voegt Mia zich kalmpjes bij haar man, bij het toneelstuk van hun zoon, zonder bang te zijn dat de politie haar zal vinden.

"Ik heb een zoon," zegt ze tegen Rob, alsof ze daardoor minder schuldig is aan de moord. Veel gebeurtenissen in de gewelddadige geschiedenis van het Westen worden voortgeduwd door de impuls om 'de kinderen te beschermen' of 'voor de kinderen te vechten'. De Amerikaanse auteur Maggie Nelson omschrijft dat als de reden achter "allerlei snode plannen, zoals het bewapenen van kleuterschoolleraren tot een atoombomaanval op Iran, en het strippen van sociale vangnetten tot het opnemen en verbranden van wat er nog over is van de fossiele brandstofvoorraden wereldwijd." De onschuld van witte kinderen is reden genoeg.

Het is deze logica die de boventoon voert in het plot van de tweede aflevering van het seizoen, ‘ Arkangel’, die gaat over een blanke vrouw genaamd Marie, die de onschuld van haar dochter Sara op zo’n heftige manier wil beschermen dat ze een chip in haar hersenen installeert, zodat ze alles kan zien en controleren wat haar dochter doet – en zelfs bepaalde schadelijke beelden en ervaringen kan censureren of blokkeren. Een blaffende hond ziet Sara als een vage vlek zonder geluid. Ze kan geen porno kijken of geweld zien. Nadat haar moeder Sara op haar kamer aantreft met een potlood in haar eigen, bloedende arm – ze kan de verwonding zelf niet zien – zet haar moeder de filter uit.

‘Je kinderen beschermen' is blijkbaar een excuus voor gruwelijk gedrag. Tenminste, alleen voor witte moeders, want Amerika veroorlooft zwarte kinderen niet dezelfde onschuld als witte. Zie bijvoorbeeld Black Mirrorskrachtige seizoensfinale ‘ Black Museum’, waarin een jonge zwarte vrouw genaamd Nish een museum bezoekt in de woestijn. In het museum worden 'authentieke criminologische artefacten' gearchiveerd, samengesteld door de eigenaar Rolo Haynes. In zijn vorige leven wierf Haynes mensen voor het testen van experimentele medische technologieën. Hij jaagde op kwetsbare en wanhopige mensen, zoals Clayton Leigh, een gevangene in een dodencel. Leigh, een zwarte man, werd ter dood veroordeeld voor de moord op een journalist, tien jaar eerder. Hij gaf Haynes de rechten van zijn “digitale imprint” – die zo “zijn hele bewustzijn kon opzuigen”.

In de grote eindtentoonstelling van ‘ Black Museum’ laat Haynes gasten Leighs dood in de elektrische stoel steeds opnieuw uitvoeren. Wanneer Nish bij het museum aankomt, is de digitale ziel van Leigh verwoest door de herhaaldelijke executies. Zijn hologram staart somber uit het celvenster van de gevangenis van het ‘ Black Museum’, zijn lichaam slap, zijn beeld flikkerend van vermoeidheid. Gasten ontvangen aan het einde van hun bezoek zelfs een souvenir, een sleutelhanger met een "bewuste momentopname van Clayton – niet een opname, maar een echte kopie van zijn geest – die constant die schitterende pijn ervaart”. Op dat moment vertelt Nish, zichtbaar aangeslagen, aan Haynes dat zij de dochter van Leigh is, en dat zij naar ‘ Black Museum’ is gekomen om haar vader te wreken. Met ongelofelijke precisie voert ze vervolgens een plan uit dat de digitale afdruk van haar vader vervangt door die van Haynes. Ze plaatst Haynes in de executiestoel.

Het is een triomfantelijke afsluiting van een bitter verhaal, een verhaal dat een schril contrast vormt met 'Arkangel' en ‘Crocodile’. Het systeem dat is ontworpen om witte gezinnen te beschermen, werkt niet hetzelfde voor zwarte of bruine mensen, dus worden ze vaak gedwongen om gerechtigheid te vinden op hun eigen manier. In de slotscène van ' Black Museum' kijkt Nish naar zichzelf in de achteruitkijkspiegel. "Hoe heb ik het gedaan," vraagt ze aan haar moeder, die, zo blijkt, al die tijd een lichaam met haar dochter deelde, nadat haar eigen lichaam door verdriet was vernietigd.

“Geweldig lieverd,” zegt haar moeder in haar hoofd. Het is het enige moeder-kind verhaal in dit seizoen met een vrolijk einde.