Een duikvlucht in de iconografie van de Illuminati

Met de klok mee: 1 De Uil van Minerva, 2 Het Alziend Oog, 3 symbool van het geheime Skull and Bones genootschap van de Yale-universiteit, 4 Het pentagram van Eliphas Levi, 5 Baphomet, 6 De Occulta Philosophia Libri Tres van Heinrich Cornelius Agrippa. Alle afbeeldingen door Tanja M. Laden verzameld via Wikimedia Commons

Het alziend oog, het pentagram en de Heidense afgod Baphomet; belezen complotdenkers, religieuze fanatici en mensen die online niks beters te doen hebben kunnen je er allemaal de wildste verhalen over vertellen. Het zijn de tekens van geheime en verborgen complotten, eeuwenoude samenzweringen die onze wereld vorm hebben gegeven en tot op de dag van vandaag controleren. De 1% van de 1%, die als een soort moordenaar met een arrestatiewens overal clues achterlaten. Clues die allemaal één richting in wijzen: die van de échte waarheid. Maar die waarheid is alleen te zien voor mensen die hun ogen ervoor openen. *spannend muziekje*

Complottheorieën zijn van alle tijden en variëren nogal in geloofwaardigheid. Zo zal 9/11 voor veel mensen waarschijnlijk altijd omgeven blijven door vraagtekens – ‘jet fuel can’t melt steel beams’ – terwijl verhalen over chemtrails en reptielmensen vooral gewoon dat zijn: verhalen over chemtrails en reptielmensen. Toch is er één begrip dat veel van die complottheorieën met elkaar verbindt, die ene naam die in iedere belabberd gemonteerde youtubevideo altijd wel ergens de kop opsteekt: de Illuminati.

De Illuminati wordt getypeerd als een mysterieus gezelschap van ultrarijken en briljante geleerden, een uiterst exclusief clubje dat hun toegang tot rijkdom, middelen en geheime kennis alleen met elkaar deelt. Wij, gewone stervelingen, zijn veroordeeld tot een leven in onwetendheid.

Historisch gezien verwijst de term Illuminati doorgaans naar de Beierse Illuminati, een geheim gezelschap uit de 18e eeuw dat juist het omgekeerde probeerde te bereiken van de illuminati zoals we ze nu kennen: een einde maken aan de ondoorgrondelijkheid en mystificatie rondom het christelijk geloof. Op die manier moest het voor de burgers makkelijker worden om het geloof op een juiste manier te belijden, terwijl het tegelijkertijd moeilijker zou worden voor de staat om misbruik te maken van hun onwetende volk.

De orde werd opgericht door Adam Weishaupt, een Duitse filosoof die de hoge prijs voor toetreding tot het andere grote geheime genootschap, de Vrijmetselarij, niet kon betalen. Ironisch genoeg raakte de Beierse Illuminati later, juist door hun noodgedwongen ondoorzichtige en geheimzinnige karakter, zelf in de obscuriteit. Door de eeuwen die volgde leidde die geheimzinnigheid op zijn beurt weer tot nog wildere speculaties over de werkelijke intenties van de club. Die sneeuwbal van intrige rolt nog steeds.

Maar hoe herken je die lui? Met de verhalen over de orde is ook zoiets als een Illuminati-beeldtaal ontstaan, een verzameling van tekens die volgens sommigen onmiskenbaar wijzen op het stiekeme touwtjesgetrek achter het gordijn van de nieuwe wereldorde. Veel van de symbolen die we nu met de Illuminati associëren, gaan echter veel verder terug dan de 18e eeuw en hebben vaak weinig tot helemaal niks met de oorspronkelijke Beierse variant te maken. In zekere zin vertegenwoordigt de zogenaamde symboliek van de Illuminati meer wat we denken te weten (of niet weten) over de mysterieuze groep snorren die al dan niet regelmatig met elkaar vergaderen op de Bilderberg Conferentie. Het is met andere woorden de vraag of de beelden die wij nu associëren met de Illuminati ook echt bij de Illuminati horen – áls die al bestaat.

Toch is het juist het idee dat onze vragen, theorieën en koortsachtige hersenspinsels misschien wel nooit beantwoord zullen worden, waardoor de mythe van de Illuminati gevoed wordt. De onzekerheid drijft de mythe, met ontoetsbare vermoedens als olie op het complotvuur.

De achterkant van een 1 dollarbiljet uit 2009 (Licentie via Wikimedia Commons)

De beelden en de symboliek die de moderne Illuminati omringt, lijkt zijn oorsprong voor een groot deel te vinden in mysterieuze groeperingen als het gnosticisme, het hermetisme, de Orde van de Tempeliers, de Rozenkruizers en de eerder genoemde Vrijmetselarij. Vooralsnog is het enige beeld dat direct gerelateerd is aan de Beierse Illuminati de Uil van Athena, die in de Griekse Mythologie voor kennis en wijsheid stond.

Het zou kunnen dat het Alziend Oog in combinatie met de piramide op de achterkant van de ‘Great Seal of the United States’, de stempel van de overheid waarmee ze documenten als een dollarbiljet een officiële status geven, geïnspireerd is door een geheime orde als de Vrijmetselarij. Op haar beurt zou de Vrijmetselarij inmiddels zijn krachten hebben gebundeld met de Beierse Illuminati, als je de complottheorieën over de New World Order wilt geloven tenminste.

Als je écht wil weten wat de Illuminati en/of de Vrijmetselarij is, zeggen zij, moet je eerst door talloze moeilijke en intense inwijdingsrituelen heen, om uiteindelijk op het puntje van de piramide te staan en uit het alwetende oog uit te kijken over de onwetende mensenmassa. Wat je dan ziet? Niemand vertelt het je. Door alleen al te denken en te praten over het al dan niet bestaan van een wereldorde die de wereld regeert kun je al in een roes komen, en dat is precies wat de creativiteit achter het symbool voedt.

Het Alziend oog

Het ‘roc-a-fella’ teken van Jay-Z, waar de naam van zijn bedrijf Roc Nation wel eens vandaan zou kunnen komen, lijkt op een piramide. Lady Gaga en Miley Cyrus die hun handen half over hun gezicht leggen in foto’s zouden daarmee het Alziend Oog willen uitbeelden en Rihanna’s vredesteken kan net zo goed een ode aan de gehoornde god Pan zijn. Toch is het redelijk lachwekkend om je voor te stellen dat deze celebs zichzelf in hun vrije tijd door ellenlange vergaderingen en occulte inwijdingsrituelen loodsen. Anders dan marionetten van een of andere wereldwijde totalitaire staat, is het logischer dat ze gewoon gebruik maken van de tekens van de illuminati, als een soort hyperrealiteit-grapje, of misschien wel om de meest vatbare mensen echt te doen geloven dat ze onderdeel 'van iets groters' uitmaken. Je moet iets doen om de comment-secties en glossies bezig te houden.

De toe-eigening van de iconografie van de Illuminati is niet alleen beperkt tot de popcultuur, maar zie je ook terug in de kunstwereld. Zo borduurt het werk van de New Yorkse kunstenaar Edward Marshall Shenk bijvoorbeeld voort op online anti-Illuminati propaganda, waarbij de imaginaire scheiding tussen realiteit en paranoia, of angst en een realiteit die waarschijnlijk niet bestaat, vertroebeld raakt. Shenks satire op die paranoia is net als de website harddawn.com geraffineerd, subtiel, angstaanjagend en tegelijkertijd hilarisch. Alleen al het woord ‘Illuminati’ in een titel lijkt bij mensen op het internet irrationele reacties op te roepen. Vaak hebben ze er een hoop over te zeggen, zelfs al zijn ze niet helemaal zeker over waar ze zelf in die discussie staan. Het is tekenend voor de fascinatie die we als moderne burgers hebben voor geheime en ongrijpbare genootschappen, het idee dat er wél een groter plan voor de mensheid bestaat. We mogen er alleen niets van weten. Het zorgt voor een discussie over controle-uitoefening in het algemeen, ook al wordt die controle niet 'werkelijk' uitgeoegend door de echte Illuminati.

Misschien bestaat de wereld en de symboliek van de Illuminati tegenwoordig wel gewoon uit een samenvoeging van alle denkbare geheime gezelschappen. Een opeenhoping van beelden en rituelen die samen nieuwe religies en systemen vormen, met daarbij een rol voor de geschiedenis, de filosofie en de wetenschap. Met het internet is die (geheime) kennis nu beschikbaar voor iedereen, zolang je maar weet waar je moet zoeken. Kunst als die van Shenk laat ons zien dat je niet eens per se een fictieve entiteit hoeft te vereren om die entiteit je gedachtes te laten beïnvloeden. Als je maar lang genoeg blijft mijmeren over een groep die je leven bepaalt, dan bepaalt het je leven in zekere zin ook - zelfs als die groep helemaal niet bestaat. Wat het bestaan van de echte Illuminati betreft: we kunnen allemaal naar het verleden kijken en daar onze eigen waarheden in opgraven. In zekere zin horen we allemaal een beetje bij de Illuminati.