Hoe je seksscène op een veilige en respectvolle manier filmt

“Op de een of andere manier begrijpt iedereen dat acteren nep is in alle contexten behalve in seksscènes,” vult intimiteitscoördinator Ita O’Brien aan. “Mensen vragen zich af hoe iets er zo sexy uit kan zien als het puur acteerwerk is, maar een seksscène blijft gewoon acteren. Het is niet echt.” O’Brien is al sinds 2015 bezig met het ontwikkelen van manieren om de veiligheid van acteurs in dit soort scenario’s te verzekeren. Ze schreef ooit al eens een theaterstuk over misbruik, waardoor ze ook meer na ging denken over de dynamiek tussen de dader en het slachtoffer van misbruik. Dit leidde tot de realisatie dat er binnen de industrie mogelijk een grote blinde vlek bestond voor misbruik als gevolg van seksscènes.

Ze legt het uit over de telefoon: “Ik was me ervan bewust dat ik duidelijke regels en een helder proces moest uitstippelen om mijn acteurs veilig te stellen.” De richtlijnen voor intimiteit op een filmset – geen seksscènes toestaan tijdens screentests, het identificeren van specifieke lichaamsdelen die aangeraakt mogen worden – zijn hieruit voortgekomen, in samenwerking met een collega van de Central School of Speech and Drama, Vanessa Ewans. Het was ook haar idee om de coördinatoren van seksscènes evenveel tijd en ruimte te geven als bijvoorbeeld voor vechtscènes.

Naast het geven van educatieve workshops, zorgt O’Brien er al jarenlang achter de schermen voor dat deze richtlijnen worden toegepast in theater-, film- en televisieproducties. Maar sinds kort heeft ze meer naamsbekendheid verworven vanwege haar betrokkenheid bij de nieuwste hitserie van Netflix, Sex Education. In de serie, waarvan kortgeleden een tweede seizoen werd aangekondigd, speelt Asa Butterfield de rol van Otis, een amateur-sekstherapeut op een middelbare school, met alle scènes die daarbij horen: eerste zoenen, masturbatie en seks op een huisfeestje. Leden van de cast hebben het gehad over hoe al deze scènes tot in de uiterste details gechoreografeerd waren, bijna als een dans, om ervoor te zorgen dat iedereen zich comfortabel voelde.

Dankzij een verzoek van actrice Emily Meade heeft HBO voor de Amerikaanse serie The Deuce ook een intimiteitscoördinator ingehuurd, Alicia Rodis, voor het filmen van het tweede seizoen in het begin van 2018. De serie speelt zich af in het New York van de jaren zeventig, en gaat over de opkomst van de porno-industrie. Meade speelt een jonge sekswerker, Lori Madison. In oktober kondigde HBO aan dat ze intimiteitscoördinatoren gingen inhuren voor al hun series met seksuele inhoud. (Voor context: HBO is verantwoordelijk voor onder andere Game of Thrones, Westworld en Insecure.)

“HBO is al lang een voorloper op televisiegebied,” zegt Claire Warden, intimiteitscoördinator en tussenpersoon voor Intimacy Directors International, een Amerikaanse non-profit organisatie die in 2016 mede opgericht is door Rodis. Het bedrijf heeft een document met allerlei richtlijnen ontwikkeld, Pillars of Safe Intimacy, als een standaard voor wat ze zelf “gesimuleerde intimiteit” noemen. Warden voegt toe: “HBO bepaalt voor een groot deel de weg vooruit, en is verantwoordelijk voor bewustwording onder acteurs en regisseurs over deze richtlijnen en dat het altijd een optie is om de aanwezigheid van een coördinator te verzoeken bij het schieten van een intieme scène. Wat ik hoop is dat er zo een voorbeeld wordt gegeven voor hoe we kunnen blijven groeien in deze industrie. Ook hoop ik dat andere netwerken dit voorbeeld zullen volgen – en dat gebeurt al.”

O’Brien is het ermee eens. “Het zendt een positieve boodschap uit naar de industrie. HBO heeft zich ook gerealiseerd dat wanneer een seksscène van tevoren gechoreografeerd wordt, een acteur veel beter kan acteren. Dat maakt dat ze er de waarde van zijn gaan inzien. Dat is goed nieuws, maar voortgang is nog wel langzaam. We moeten ervoor zorgen dat meer producties het proces begrijpen en ervoor kiezen.”

De opkomst van zowel Intimacy Directors International als O’Briens werk gebeurde voor de Time’s Up en #MeToo-bewegingen begonnen, maar dankzij beide is de industrie deze procedures steeds meer gaan toepassen. Zowel Ewan als anderen hebben erkend dat vechtscènes al heel lang op deze manier worden beschermd. Het Britse stuntregister, bijvoorbeeld, wat bestaat om “de hoogst mogelijke standaard voor stunts en veiligheid” te waarborgen, werd samengesteld in 1973, en de Stuntman’s Association of Motion Pictures en Stuntwomen’s Association of Motion pictures stammen uit 1961 en 1967.

“De reden dat er nooit eerder richtlijnen zijn opgesteld voor seksscènes, heeft ook te maken met voortschrijdend inzicht over wat de psychologische schade kan zijn wanneer iemand slecht behandeld wordt,” verteld O’Brien aan Broadly. “Het was heel gewoon dat je als acteur gevraagd werd om gewoon je broek uit te doen en de scène te schieten. Ook als het niet van te voren besproken was, met alle schaamte en narigheid die dit ten gevolge kan hebben. In een post-Weinstein-tijdperk wordt er meer geluisterd naar mensen die aangeven dat ze ernstig geleden hebben onder de manier waarop ze zijn bejegend. Producenten beginnen zich nu af te vragen hoe het beter kan. De grootste verandering is dat de industrie eindelijk heeft erkend hoe ze het tot nu toe hebben aangepakt, en dat inderdaad mensen in machtsposities te lang de vrije loop hebben gekregen om mensen die lager op de ladder staan te misbruiken.”

Misschien wel het meest beruchte voorbeeld van zo’n situatie vond plaats tijdens de opnames van Last Tango in Paris, een film van Bernado Bertoucci uit 1973. De brute verkrachtingsscène tussen acteurs Maria Schneider en Marlon Brando was deels geïmproviseerd, zo bleek veel later, zonder dat Schneider hier toestemming voor had gegeven. “De tranen die ik toen huilde waren echt,” heeft de inmiddels overleden actrice in 2007 tegen The Daily Mail gezegd. “Ik voelde me vernederd, en om eerlijk te zijn, een beetje verkracht, zowel door Marlon als door Bertoucci.” Recentelijker sprak ook Léa Seydoux in vergelijkbare termen over haar ervaring tijdens het filmen van Blue Is The Warmest Colour voor regisseur Abdellatif Kechiche, winnaar van de Gouden Palm op Cannes ’13.

“Vroeger zou een regisseur misschien wel duidelijk over de scène praten en ervoor zorgen dat de set afgesloten was, maar dan zonder te weten wat de volgende stap moest zijn. Zoals bepalen welke lichaamsdelen wel en niet aangeraakt mogen worden. In plaats daarvan zeggen ze, ga ervoor, improviseer maar – en dat leidt tot acteurs die wel hun best doen, maar niet weten wat ze wel en niet kunnen maken,” aldus O’Brien. “Dat is waar de intimiteitsrichtlijnen voor dienen – dat intiem contact van tevoren besproken wordt op een volwassen en open manier, met specifieke woorden voor alle lichaamsdelen. Het zorgt voor meer open communicatie en transparantie, zodat situaties als in Last Tango voorkomen worden. Zodra iemand informatie achterhoudt over zo’n scène kan je al spreken van misbruik.”

In de toekomst zou O’Brien graag zien dat alle producenten de richtlijnen zullen herkennen als vaste prik op filmsets, en niet alleen een toevoeging. Films die financiering zoeken, voegt ze eraan toe, zouden alleen gefinancierd mogen worden op voorwaarde dat ze aan de richtlijnen voldoen, en naderhand moeten bewijzen dat ze zich er inderdaad aan gehouden hebben. “Het doel, van mijzelf en van Alicia Rodis, is om te bewerkstelligen dat over vijf jaar niemand nog een seksscène zal opnemen zonder richtlijnen.”

Warden, die binnenkort aan de slag gaat als de eerste intimiteitsdirecteur voor een Broadway-show, Frankie and Johnny in the Clair de Lune, benadrukt: "Bijna elke acteur waarmee ik heb gewerkt heeft gezegd, ik wou dat ik je de vorige keer had gehad, en ik ga dit nooit meer doen zonder een intimiteitscoördinator.”