Tofik en Willem maakten een film over de tweestrijd van homo’s met mannelijkheid

Tofik Dibi, ex-politicus en ex-VICE-stagiair, kwam in 2016 uit de kast. Hij schreef er het boek Djinn over, waarin hij onder meer vertelt over zijn worsteling met zijn geaardheid en zijn islamitische achtergrond. Nu heeft hij samen met filmregisseur Willem Timmers een documentaire gemaakt over mannelijkheid binnen de gayscene. Acting Straight gaat over het gevecht dat veel homojongens en -mannen voeren met stereotypes en vastgeroeste ideeën over mannelijkheid; iets waar ze vaak zowel slachtoffer van zijn, als zelf aan meedoen.

In de documentaire worden Willem en Tofik zelf ondervraagd, bijvoorbeeld over de mannen waarop ze vallen en hoe het komt dat ze zelf ook een ideaalbeeld van mannelijkheid nastreven. Daarnaast interviewen ze een aantal andere homomannen over het verbergen van zogenaamd vrouwelijke trekjes, het aanleren van mannelijk gedrag als overlevingsstrategie, en de aantrekkingskracht van de sportschool.

Ik sprak met de filmmakers over homofobie, mannelijkheid en hun motief om deze film te maken.

Broadly: Hey jongens. Wie vinden jullie nou echt een mannelijke man?
Tofik Dibi: Sporters. Ik noem liever geen namen.
Willem Timmers: Voorheen zou ik ook sporters zeggen, of mensen met veel spieren, maar ik ben daar – onder andere door het maken van deze film – van teruggekomen. Ik vind een man mannelijk als-ie helemaal comfortabel is met zichzelf en met zijn geaardheid, en niet onzeker. Het ligt meer aan zijn uitstraling dus.
Tofik: Iemand die geheel zijn eigen stijl heeft, en daar heel relaxed mee is. Dat is op een andere manier stoer dan gespierd of macho zijn.

Het is altijd prettig om naar mensen te kijken die comfortabel met zichzelf zijn, los van iemands geaardheid of gender. Toch?
Tofik: Als je iemand heel zelfverzekerd een kamer ziet binnenlopen, confronteert dat je met jezelf. Dan denk je: oeh, die doet waar-ie zin in heeft. Als ik iets doe wat een klein beetje anders is, bijvoorbeeld een bepaalde ketting dragen, dan denk ik: wat zal iedereen ervan vinden? Soms houd ik te veel rekening met hoe andere mensen ernaar zullen kijken.

Heeft dat soort onzekerheid bij homoseksuele mannen altijd te maken met de vraag of je mannelijk genoeg bent?
Willem: Ja, ik denk dat die onzekerheid bij iedere homo bestaat – bij sommige mannen meer dan bij anderen natuurlijk.
Tofik: Ieder mens heeft het, maar bij homo’s concentreert het zich op mannelijkheid. Omdat dát is waarom je eruit gepikt werd vroeger, omdat je mannelijkheid niet helemaal was zoals bij de rest. Vroeger dacht ik: als je homo bent, ben je vrouwelijk – en dat is niet goed. Toen ik voor het eerst uitging in de gayscene, in New York in 2002, ontdekte ik dat homo’s ook zeer mannelijke jongens konden zijn. Dat vond ik toen echt hemels.

In de film hebben jullie het over “mannelijke” en “vrouwelijke” trekjes, zoals hoe je naar je nagels kijkt of hoe je een ijsje eet. Het gaat over het verbergen of juist aanleren van dat soort gedrag. Vinden jullie jezelf mannelijk genoeg?
Willem: Als ik naar foto’s van mezelf kijk van toen ik 17 was, zie ik dat ik fases heb gehad waarin ik veel vrouwelijker was dan nu. Wat ik aanhad, hoe mijn haar zat, hoe ik erbij stond – heel vrouwelijk. Maar ik denk dat ik die fase nodig had om ertussenin te…
Tofik: Maar was dat dan niet meer wie jij écht bent? En ben je nu dan meer geworden wat de maatschappij van je verlangt?
Willem: Zou kunnen, maar ik denk eigenlijk dat ik die meidelijke periode nodig had om te bepalen dat ik er ergens tussenin zweefde. Het was ook een beetje rebellie toen, me afzetten tegen de norm.

Tofik: Ik denk dat we onderling, in een safe space, veel meidelijker zijn dan daarbuiten. Als ik hier de deur uitloop, schiet ik automatisch in een meer mannelijke vorm.
Willem: Dat is waar.
Tofik: Een onsje mannelijker.
Willem: Dat heb ik ook als er onbekende andere mannen bij zijn. Het meest comfortabel ben ik met gayvrienden en vrouwen om me heen. Dan mag ik die meidelijke meid uit mezelf laten komen.

Ben je heel anders als je alleen bent?
Tofik: Nee, niet enorm anders, maar wel zichtbaar genoeg.
Willem: Het is vooral dat je dan niet bezig bent met hoe je overkomt op een ander. De mannelijke trekjes die we onszelf hebben aangeleerd, spelen alleen op als er andere mensen en vooral andere mannen bij zijn.
Tofik: Voor de film deden we een interview bij Willem thuis, en terwijl ik daar zat, dacht ik: volgens mij zit ik nu mannelijk genoeg. Maar toen we klaar waren, dacht ik: volgens mij was ik toch iets te sazzy, shit, was ik maar iets meer ingetogen geweest! Ik was té comfortabel.

Terwijl de film daar nota bene over gaat!
Tofik: Het zit er zo diep in, en het is zo moeilijk om eruit te krijgen. Het aangeleerde idee van wat een ‘modelman’ is, en dat je je zo moet gedragen, is heel moeilijk te deconstrueren.
Willem: Toen ik mezelf terugzag op beeld in de montage, ging ik extra letten op al die vrouwelijke trekjes. Ik ging er bijna op selecteren.

Je zou denken dat lhbt’ers wars zijn van ‘regels’ over genderrollen. Omdat ze zich al moeten losworstelen van wat zogenaamd ‘normaal’ is.
Tofik: Je kan je nooit onttrekken aan de wereld. Al die indrukken die je de hele tijd krijgt van wat hoort en hoe het moet, dat blijf je zien – ook nadat je uit de kast komt. Het zaait de hele tijd twijfel.
Willem: Op de middelbare school leerde ik mezelf aan om me op een mannelijke manier te gedragen, omdat ik anders heel erg gepest zou worden. Dat is een verdedigingsmechanisme: veiligheid opzoeken.

In de film vertellen jullie op mannelijke mannen te vallen, en vrouwelijke trekjes bij homo’s als minpunten te zien. Maar jullie zeggen ook dat jullie zouden willen dat dat niet zo was. Waarom is het een probleem om een voorkeur te hebben voor mannelijke mannen?
Tofik: Als ik Grindr open, zie ik allemaal accounts die ‘no asian’, ‘no oldies’, en alleen maar ‘masc masc masc’ willen. De vraag is of het om iets onschuldigs als smaak gaat, of iets heel anders. Het lijkt eigenlijk meer op discriminatie.
Willem: Op datingapps zie je duidelijk dat de gespierde, witte, mannelijke man als hoogst haalbare wordt gezien. Maar voor mensen die niet aan dat ideaal kunnen voldoen, is dat een probleem.
Tofik: De 90 procent die daar niet aan voldoet, gaat dus bij zichzelf op zoek naar wat er mis is. Als je je bedenkt wat je allemaal doet om mannelijker over te komen, dat is echt veel. En ook bijna allemaal onbewust.

Jullie maken ook de vergelijking van ‘de gepeste die zelf gaat pesten’. Wat bedoelen jullie daar precies mee?
Tofik: Ook wij hebben een voorkeur voor mannelijke jongens, maar we weten dat dat niet helemaal oké is.
Willem: Het is interessant, maar ook tegenstrijdig. We vragen ons af of het wel goed is dat het ‘mannelijke’ bovenaan de hiërarchie staat, maar als we naar onszelf kijken, kiezen we net zo goed die partners.
Tofik: Als er vroeger, op de middelbare school, grappen over iemand werden gemaakt omdat hij te ‘meidelijk’ zou zijn, hield ik me gedeisd en lachte ik net zo goed mee. Nu corrigeer ik het juist.

Wat is het grootste gevaar van ‘acting straight’?
Tofik: Als je geen partner of seks kan vinden, omdat je niet voldoet aan de waslijst van eisen, kan je eenzaam worden of een depressie krijgen.
Willem: Of een seks- of drugsverslaving.
Tofik: Het is een soort geïnternaliseerde homofobie – dat is ook binnen de homogemeenschap zelf een groot probleem.
Willem: Het heeft te maken met zelfhaat. Als je die zelfhaat bij jezelf kunt deconstrueren, heb je ook minder moeite met vrouwelijke trekjes bij een ander. Ik ben door het maken van deze film ook anders gaan kijken naar mijn eigen mannelijkheid, zachter geworden in mijn eisenpakket.
Tofik: Ik heb hetzelfde. Door zelfreflectie ben ik erachter gekomen dat het inderdaad met zelfhaat te maken heeft. En dat de verandering dus echt begint bij jezelf.

Wel een therapeutische film om te maken dus?
Tofik: Ja. Ik hoop ook voor andere mensen.
Willem: Ik hoop dat deze film het begin is van een discussie hierover. Voor mannelijke mannen lijkt dit misschien geen groot probleem, maar juist zij houden dit in stand. Ik hoop dat deze film voor hen een spiegel kan zijn, en dat de meer vrouwelijke mannen zich meer comfortabel kunnen gaan voelen met vrouwelijk zijn.

De VPRO-film Acting Straight is maandag 8 april te zien op NPO2, om 23:35, en vanaf dan ook op YouTube.