Hoe zit het eigenlijk met seksueel geweld op Nederlandse festivals?

We horen weinig over seksueel geweld op Nederlandse festivals, maar dit betekent niet dat het niet voorkomt. Broadly sprak met beveiligers, beleidsmakers, slachtoffers en festivaldirecteurenover hun ervaringen en kijk op de zaak.

Op een festivalterrein wordt behalve muziek ook een hele hoop drugs en alcohol geconsumeerd, en verdovende middelen verhogen het risico op geweld – daar zijn onderzoekers het al jaren over eens. Het Trimbos Instituut stelde vast dat 32 tot 50 procent van de geweldsdelicten in Nederland alcohol-gerelateerd is, en seksueel geweld hoort daar ook bij. Maar hoe het precies zit met seksueel geweld op Nederlandse festivals, daar is nooit specifiek onderzoek naar gedaan en cijfers zijn er dus niet.

Toch verschijnen er steeds meer internationale berichten in de media over dit onderwerp: deze zomer werden op het grootste festival van Zweden, Bråvalla, 4 mensen verkracht en er werden 23 meldingen gedaan van seksuele agressie. De organisatie besloot daarom het festival in 2018 niet door te laten gaan. De Zweedse comédienne Emma Knyckare had een ander idee: een festival waar alleen niet-mannen mogen komen, "totdat ALLE mannen zich weten te gedragen." Ze kreeg direct veel bijval, en op Instagram zei ze een paar dagen later dat het man-vrije rockfestival er inderdaad gaat komen, in 2018.

Ook op Glastonbury in Groot-Brittannië waren er net als bij voorgaande edities dit jaar meldingen van seksueel geweld, en de Belgische festivals Dour en Pukkelpop riepen naar aanleiding van het geweld in Zweden op om "extra waakzaam te zijn". In een interview met De Standaard zei David Salomonowicz van de communicatieafdeling van Dour: "We nemen al jarenlang maatregelen om de veiligheid van de festivalgangers te garanderen. Die gaan we nu verder aanscherpen."

Als ik hem spreek aan de telefoon vertelt hij dat er op het terrein, waar 200.000 bezoekers komen, speciale preventieteams rondlopen die zich richten op slachtoffers van drugs én seksuele intimidatie. "Maar het is onmogelijk om ieder individu in de gaten te houden, dus we adviseren onze bezoekers om vooral je eigen vrienden goed in de gaten te houden – je maten bieden de beste veiligheid." Op de takecare-pagina van de site staat inderdaad welke verschillende partijen er zijn voor jouw veiligheid, maar 'seksueel geweld' wordt niet expliciet genoemd als probleem – wel waar je moet zijn als je een soa hebt of als je een condoom nodig hebt, "in het geval van leuke kennismaking".

Salomonowicz vertelt dat er behalve preventieteams ook psychologische hulp en mensen van het Rode Kruis aanwezig zijn, maar officieel heeft Dour nog nooit klachten binnengekregen over aanrandingen of verkrachtingen. Maar, zegt hij in het interview met De Standaard: "Als het in Zweden gebeurt, dan is het een beetje naïef om te denken dat het hier niet zou gebeuren."

In Nederland wordt er beleidsmatig weinig gedaan aan seksueel geweld op festivals, blijkt uit de gesprekken die we hebben gevoerd met festivaldirecteuren, en uit de huisregels die op veel festivalwebsites staan: daar wordt seksueel geweld in de meeste gevallen niet expliciet benoemd, of er wordt in algemene zin gesproken van 'respectvol omgaan met elkaar'.

Berichten over aanrandingen en verkrachtingen op Nederlandse festivals zijn bijna niet te vinden, maar in juni van dit jaar verscheen er wel een nieuwsbericht over vrouwen die waren betast op Parkpop, en die hiervan melding hadden gemaakt bij de politie. Woordvoerder Yvette Verboon van de Politie Den Haag vertelt me hoe het met deze zaak is afgelopen, namelijk dat het bij die meldingen is gebleven: "Er is verder geen aangifte uit voortgekomen."

Over seksueel geweld in Nederland in het algemeen is wel wat meer bekend, onder meer door uitgebreid en jaarlijks onderzoek van Rutgers, het Kenniscentrum op gebied van seksualiteit. Bijvoorbeeld dat seksueel grensoverschrijdend gedrag onder jongeren iets is afgenomen in 2017, ten opzichte van 2012: voor mensen tot 25 jaar geldt dat 14 procent van de meisjes en 3 procent van de jongens ooit seksuele handelingen heeft moeten verrichten of seks heeft gehad tegen haar of zijn zin in. Een kwart van de meisjes, en bijna 40 procent van de jongens praat hier niet over, en als ze dat wel doen, is dat eerder met vrienden dan met de politie bijvoorbeeld.

Dat je er niets over hoort, betekent dus zeker niet dat het niet gebeurt. Zo spraken we met twee meisjes die werden aangerand op Nederlandse festivals, en uit interviews met beveiligers blijkt dat zij meerdere ervaringen hebben met (vooral) meisjes die werden aangerand of verkracht tijdens verschillende festivals.

Uit eerder onderzoek van Rutgers naar volwassenen tussen de 25 en 70, blijkt dat 13 procent van de mannen en 42 procent van de vrouwen ooit te maken heeft gehad met seksueel geweld. In 12 tot 15 procent van de gevallen gaat dit over verkrachting, dus waarbij het lichaam wordt binnengedrongen, en 90 procent hiervan gebeurt door een bekende. Het CBS toonde daarnaast aan dat aangiftes van verkrachting in de laatste tien jaar met de helft zijn afgenomen, terwijl het aantal slachtoffers hetzelfde was gebleven.

Hoe dit komt dat er steeds minder aangiftes worden gedaan is niet duidelijk, maar het zou wel een verklaring kunnen zijn voor het feit dat festivalorganisaties geen meldingen binnenkrijgen van seksueel grensoverschrijdend gedrag, terwijl uit ervaringsverhalen van zowel beveiligers als slachtoffers blijkt dat het wel gebeurt.

Rutgers heeft recent wel een steekproef gedaan waarin aan de 1001 online ondervraagden werd gevraagd naar ervaringen met seksueel geweld in het uitgaansleven: daaruit is gebleken dat 42 procent van de vrouwen tussen de 18 en 30 jaar seksueel intimiderend gedrag heeft meegemaakt in een kroeg of club, zoals vastgepakt worden of gezoend worden.

Over seksueel geweld in het (nachtelijk) uitgaansleven verschijnen wat meer nieuwsberichten: eerder deze maand werd duidelijk dat de Rotterdamse club Vie 3 maanden dicht moet, omdat er in het afgelopen jaar 11 vrouwen zouden zijn gedrogeerd, aangerand of verkracht. En eerder deze maand werd er een artikel over seksuele intimidatie in het uitgaansleven gepubliceerd door DJ Broadcast, waaruit blijkt dat ook op de sites van de meeste Nederlandse clubs geen huisregels te vinden zijn over wat je moet doen als je slachtoffer wordt van seksueel geweld, of wat het beleid is dat een club of bar daarover voert.

Wat we zeker weten, is dat een festival een plek is waar er verschrikkelijk veel bierfusten worden opgezopen en er een heleboel lege pillenzakjes worden gevonden. Jellinek geeft antwoord op de vraag 'hoeveel Nederlanders drinken', en op party's, festivals of clubs heeft ruim 98 procent van de ondervraagden alcohol gedronken. Wat xtc betreft gaat het om 55 procent van mensen die ooit een pil heeft gebruikt op een festival of feest. Dit is voor de meeste mensen geen probleem, en zelfs een belangrijke reden om een festival te bezoeken. Het leven vieren met chemische middelen of alcohol, pakt voor veel mensen prima uit.

Maar dat grenzen hierdoor vervagen, kan wel een gevaar opleveren: "Uit een Deens onderzoek onder 2500 jonge vrouwen die zich meldden bij een rape center, bleek dat er in 60% van de gevallen alcohol in het spel was," vertelt Iva Bicanic van Centrum Seksueel Geweld door de telefoon. "Het is wel bewezen dat drank ervoor zorgt dat grenzen minder goed aangegeven worden én minder goed gevoeld worden door de ander; dit bedoel ik niet als victim blaming, want seksueel geweld mag gewoon niet."

Bicanic is psycholoog in het UMC Utrecht en richtte Centrum Seksueel Geweldop, een rape center waarvan er inmiddels 15 zijn in Nederland. "Het zijn plekken waar vrouwen direct na een verkrachting naartoe kunnen en waar politie, verpleegkundigen, psychologen en hulpverleners allemaal samenwerken."

Bicanic kan niet zeggen of er in het festivalseizoen meer of specifieke slachtoffers van seksueel geweld op festivals binnenkomen. Maar dat er statistisch weinig bekend is over seksueel geweld op festivals, betekent volgens haar niet dat het daar niet of minder voorkomt. "Er komen bij ons in de rape centers twee gevallen per week binnen waarvan het incident korter dan zeven dagen geleden is – dat is relatief weinig, maar de rest gaat eerst naar huis om te douchen, of die krijgen we helemaal niet te zien. Je hebt acknowledged en unacknowledged seksueel geweld."

Met unacknowledged doelt de psycholoog op aanrandingen en verkrachtingen die door de slachtoffers niet direct als zodanig erkend worden, omdat het niet gebeurt doordat een onbekende je van je fiets trekt en in de bosjes sleurt, maar bijvoorbeeld door iemand met wie je al de hele avond hebt staan zoenen en flirten, en die in een benevelde sfeer van drank of drugs verdergaat dat je eigenlijk wilde, of op een andere manier over je grenzen heen gaat.

Als laatste spreek ik met Barbara van Dam, van het bedrijf Event Safety Institute, dat festivals adviseert en helpt om ze veiliger te maken. Ze is daar werkzaam als adviseur evenementenveiligheid, en tijdens mijn research stuitte ik op een blog van haar, die ze eind juli publiceerde, met de titel Veiligheid van vrouwen op evenementen. Daarin kaart ze het probleem aan van seksueel geweld tegen vrouwen op festivals, ook naar aanleiding van de berichten uit Zweden en van Parkpop in Nederland. "De organisatie van een festival start met een risicoanalyse als basis voor een veiligheidsplan, en ik vind het vreemd dat seksueel geweld bij die voorbereidingen nergens wordt genoemd. Alles wordt doorgerekend: een warm-weerscenario en of er wel genoeg wc's zijn, maar er wordt niet uitgezocht hoe we ervoor zorgen dat meisjes en vrouwen veilig naar een festival kunnen blijven gaan?"

Als ik haar vraag hoe ze denkt dat dat komt, zegt ze: "Omdat het niet wordt erkend als probleem – festivalorganisaties worden vanuit de gemeente niet verplicht om hierover na te denken. Ik zou dat wel graag willen. Op het moment dat het nog niet geëscaleerd is, moeten we ervoor zorgen dat het ook niet gebeurt. We moeten het gewoon voor zijn, want elk slachtoffer is er één teveel."

Van Dam heeft al nagedacht wat festivals zouden kunnen doen om wel een agendapunt te maken van seksueel geweld, en zo speciaal beleid te voeren dat zowel preventief als na afloop kan helpen voor slachtoffers: "Het begint bij de veiligheidsplannen die festivals van tevoren moeten maken; daarin zou de veiligheid van vrouwen ook meegenomen moeten worden. En daar weer een onderdeel van is het informeren van de beveiligers, dat ze bewust omgaan met dit soort incidenten en weten welke stappen ze daarna kunnen ondernemen. En bij het inrichten van het festivalterrein, inclusief de route naar en van de camping, moet gekeken worden naar (persoonlijke) veiligheid en sociale controle."

De plannen die vooraf gemaakt worden voor de veiligheid van vrouwen, zouden volgens haar ook gecommuniceerd moeten worden richting de bezoekers: "Het is essentieel dat slachtoffers weten dat ze op een vertrouwelijke en veilige manier kunnen worden opgevangen door beveiligers, politie en de organisatie." En als je als omstander getuige bent van intimidatie, een aanranding of verkrachting, maar zelf niet durft te handelen, raadt ze aan om een foto te maken of een beveiliger om hulp te vragen.

Als afsluiter heeft Van Dam nog één heldere oplossing: "Kom gewoon niet aan vrouwen."

Het omdraaien van de oplossing, en het probleem dus niet neerleggen bij festivals en de slachtoffers maar bij de daders, is een mooi maar voorlopig nog utopisch idee. Maar na alle gesprekken en research wordt wel duidelijk dat we te maken hebben met een vicieuze cirkel als het om dit onderwerp gaat: festivals krijgen geen officiële meldingen van aanrandingen en verkrachtingen binnen van slachtoffers, en denken daarom dat het niet gebeurt op hun festivalterrein. Daarom lijken ze het onnodig te vinden om hier speciaal beleid voor te maken, en daardoor weten omstanders, beveiligers en medewerkers vaak niet precies wat ze met dit soort situaties aanmoeten. Bovendien is het voor de slachtoffers zelf onduidelijk waar ze naartoe kunnen, behalve naar beveiligers of de EHBO, die voor het moment misschien een oplossing kunnen bieden, maar niet structureel en niet inhakend op de juridische of psychologische gevolgen van seksueel geweld. Bovendien blijkt uit cijfers over seksueel geweld in het algemeen dat slachtoffers überhaupt maar nauwelijks aangifte doen van aanranding of verkrachting – terwijl het overal voorkomt, en in behoorlijke cijfers.

Ook voor Bicanic van Centrum Seksueel Geweld is het zo snel mogelijk melden van seksueel geweld een van de belangrijkste dingen die je als slachtoffer kan doen, zei ze afgelopen juni nog in Trouw, nadat ze een belangrijke prijs kreeg voor haar werk van de afgelopen twintig jaar: "Verstop het niet, maar meld het als je verkracht bent."

De grenzeloosheid van een goed festival is natuurlijk een van de beste redenen om er naartoe te gaan – maar daar mogen mensen geen misbruik van maken door over de grenzen van een ander heen te gaan.

Ben je slachtoffer geworden van seksueel geweld, op een festival of elders? Het telefoonnummer van Centrum Seksueel Geweld is 0800-0188, en dit nummer is 24 uur per dag bereikbaar en gratis.