Is dit de gevaarlijkste plek om momenteel als vrouwelijke journalist aan het werk te zijn?

Vijf jaar later is het in Mexico nog steeds levensgevaarlijk om als journalist aan het werk te zijn – vooral als je een vrouw bent.

Martinez deed uitgebreid verslag over de connecties tussen de lokale regering en georganiseerde misdaad voor een Mexicaans tijdschrift, Proceso. Je zou denken dat de dood van Martinez onderzocht zou worden, maar in plaats daarvan deed de aanklager het af als een crime passionel door een voormalige geliefde. Het bewijs bestond uit make-up en parfum dat Martinez in haar huis had liggen.

Die zogenaamde geliefde is nooit gevonden. Vijf jaar later is er nog steeds niemand veroordeeld voor haar moord en het echte motief blijft onbekend. Eerder was er een man opgepakt die gevangenisstraf kreeg voor de misdaad, maar deze uitspraak werd ingetrokken nadat was gebleken dat hij pas na marteling had bekend.

"Dit gebeurt vaak met moordenaars van journalisten en mensenrechtenactivisten in Mexico. Er worden verhalen en redenen bedacht die niet kloppen en de echte motieven worden niet onderzocht. Ze richten zich op alledaagse dingen als parfum en cosmetica om een moord te verklaren," zegt Catalina Botero. Zij is voormalig speciaal rapporteur voor de vrijheid van meningsuiting bij de Inter-American Commission on Human Rights (IACHR).

Broadly sprak Botero over een nieuw rapport, Freedom and Resistance, dat werd uitgebracht door de Artikel 19-organisatie voor internationale persvrijheid. Het rapport beschrijft het geweld waar journalisten in Mexico mee te maken krijgen en het klimaat van het land waarin misdaden ongestraft blijven. Alleen in 2016 noteerde Artikel 19 al 426 aanvallen op journalisten. Hierbij ging het om 11 moorden en 97 aanvallen op vrouwelijke journalisten.

De moord op Martinez is een van de vele gevallen die in het rapport worden beschreven. Ook blijkt eruit dat 99,75 procent van de moorden op journalisten onbestraft blijven. "Dit soort moorden vinden stelselmatig plaats. Door de zaak van Martinez kunnen we structurele en institutionele fouten analyseren. Hiermee kunnen we aantonen dat de manier waarop de moorden onderzocht worden niet leidt tot gerechtigheid," zegt Ana Ruelas, het hoofd van het Artikel 19-kantoor van Mexico en Centraal-Amerika. Sinds Martinez' moord zijn er nog veertien andere journalisten vermoord in Veracruz. Een daarvan was een collega van Martinez bij Proceso.

In maart werd een andere doortastende journalist – Miroslava Breach – op klaarlichte dag vermoord in Chihuahua. Breach zat in haar auto te wachten om haar zoon naar school te brengen toen iemand haar acht keer neerschoot. Later werd er een briefje aangetroffen waarop stond dat ze was vermoord vanwege haar "grote mond." Breach deed al twintig jaar verslag van corruptie, politiek en misdaad in de inheemse regio Tarahumara in Chihuahua. Ze was de derde journalist die maand die in Mexico werd vermoord.

Twee dagen na haar dood demonstreerden tientallen journalisten in Mexico-Stad met de slogan: "Met het vermoorden van journalisten, vermoord je de waarheid niet." Norte, een van de media waar Breach voor schreef, besloot te stoppen. Hoofdredacteur Oscar Cantu plaatste een artikel met de kop "Adios" op de voorpagina. Hij legde uit dat hij niet langer de veiligheid van zijn journalisten kon waarborgen. "Ik wil niet dat nog meer schrijvers hun werk met hun leven moeten bekopen, ook ik zelf niet." Ruelas blijft echter hopen dat het recht wat betreft Breach zal zegevieren en noemt daarbij dat het onderzoek zich op dit moment concentreert op Breachs journalistieke werk in de hoop er aanwijzingen uit te kunnen halen.

Volgens Artikel 19 en CIMAC – een Mexicaanse organisatie voor vrouwen in media – zijn aanvallen op vrouwelijke journalisten de laatste vier jaar met vijftig procent toegenomen. Veel van deze aanvallen zijn fysiek, maar er is ook dikwijls sprake van digitale bedreigingen en seksuele intimidatie. Dit kan vervelende gevolgen hebben. "Vrouwen participeren steeds meer in openbare ruimtes, vooral digitale fora. Maar ze worden nog steeds gediscrimineerd en bedreigd met verkrachting en de dood," zegt Ruelas. Er worden foto's van mannen met geweren en afgehakte hoofden naar journalisten getwitterd als ze iets posten over seksuele intimidatie of vrouwen die worden lastiggevallen op straat. Een journalist werd hier zo angstig van dat ze tijdelijk het land ontvluchtte.

Vrouwelijke journalisten zeggen ook dat ze seksueel geïntimideerd worden door de overheidsfunctionarissen waar ze over moeten schrijven. Volgens Artikel 19 zitten achter 53 procent van de aanvallen op journalisten regeringsmedewerkers. Dit verbaast Carmen Pizano niet. De journalist van de Zona Franco werd lastiggevallen nadat ze een Mexicaanse politicus had geïnterviewd over een ruzie met een andere politicus.

Hij reageerde op mijn vragen door "meerdere keren in mijn wangen te knijpen en me 'kleintje' te noemen," vertelt Pizano Broadly. "Hij was erg misogyn. Hij zij dat ik moest stoppen met denken en vragen stellen, en dat ik mijn mond moest houden." Ze schreef hier later over in haar artikel, voegde een opname van het voorval toe en diende een klacht in bij de mensenrechtencommissie.

De meeste journalisten maken het geweld waar ze mee te maken krijgen echter niet openbaar. Botero, de voormalig speciaal rapporteur, zegt dat het klimaat waarin mensen aan zelfcensuur doen, niet zou mogen bestaan in een democratische regering. "De pers wordt belaagd door de georganiseerde misdaad of door politici die samenwerken met de georganiseerde misdaad. Dus als je je negatief uitlaat over schendingen van mensenrechten of corruptie, kan dat je leven kosten," zegt ze. "Eigenlijk hebben we hier te maken met een dictatuur," voegt ze toe.

Volgens CIMAC zijn de bedreigingen die vrouwen ontvangen – vooral de seksuele – een vorm van psychologisch geweld. Dit geweld "zet bedreigingen tegen vrouwen in als een methode om controle uit te oefenen en journalisten de mond te snoeren". Volgens Artikel 19 is de boodschap duidelijk: "Zonder waarheid en gerechtigheid blijft de pers een makkelijk doelwit."