Is het erg dat de tippelzones aan het verdwijnen zijn?

Er sluiten steeds meer tippelzones in Nederland. In Amsterdam (2003), Rotterdam (2005), Den Haag (2006), Eindhoven (2011) en Heerlen (2012), bijvoorbeeld. Deze zomer werd er door de ChristenUnie gepleit voor de sluiting van de tippelzone in Arnhem op 1 januari 2018, maar dat voorstel is uiteindelijk afgewezen door de gemeenteraad. De zone aan de Europalaan in Utrecht zou afgelopen zomer worden verplaatst vanwege woningbouw, maar de zoektocht naar een andere locatie werd gestaakt. Ondernemers en buurtbewoners waren namelijk niet blij met tippelaars in hun wijk. Over de officiële sluitingsdatum - die nu staat op 1 januari 2020 - buigt het college nog steeds haar hoofd, maar lijkt het er niet over eens te kunnen worden.

Alleen in Arnhem, Nijmegen, Groningen en Utrecht kan er op dit moment nog getippeld worden. Maar Arnhem, Nijmegen en Groningen hebben een zogenaamd ‘uitsterfbeleid’ ingevoerd: nieuwe sekswerkers krijgen geen vergunning meer om op die plekken te tippelen. Het lijkt erop dat die tippelzones langzaamaan worden afgebouwd.

Als tippelzones sluiten, waar moeten de sekswerkers dan naartoe? Zou het niet betekenen dat het illegale circuit groter wordt, omdat ze geen (relatief) veilige plek meer hebben om te werken? Of is het juist goed dat tippelzones verdwijnen?

Om antwoord te vinden op deze vragen bel ik met sekswerkactivist en voorzitter van de belangenorganisatie voor sekswerkers PROUD Yvette Luhrs (32) en CDA-raadslid in Utrecht Marloes Metaal-Froon (35). Marloes pleit voor de sluiting van de zones. Bovendien bel ik met oud-tippelaar Dinah (47), die me vertelt over de eventuele gevolgen van het sluiten van een tippelzone.

CDA’er Marloes pleitte afgelopen zomer tegen het verplaatsen van tippelzones in Utrecht en stemde voor de opheffing van de zones. “Tippelzones zijn in de jaren tachtig opgezet als middel om overzicht te krijgen op voornamelijk zwaar verslaafde sekswerkers die door middel van tippelen geld probeerden te verdienen,” legt Marloes uit. “Van deze oorspronkelijke groep zijn er in Utrecht nog maar zeventien over. Op dit moment zijn er vooral veel tippelaars uit andere delen van het land, of tippelaars die niet verslaafd zijn.” Deze mannen en vrouwen kunnen ook sekswerk doen in een club of achter een raam, vindt Marloes.

Dat deze doelgroep nog maar nauwelijks zou bestaan is onzin, volgens Yvette Luhrs van PROUD. “Er staan in Utrecht zo weinig mensen op de tippelzone omdat de gemeente mondjesmaat een tippelvergunning verleent,” vertelt ze. Ze legt uit dat er lange wachtlijsten zijn voor zowel mensen binnen, als buiten de provincie. “Tientallen mensen willen in Utrecht tippelen, maar de gemeente wil hen niet faciliteren. Het CDA denkt dat de doelgroep bijna niet meer bestaat omdat ze kijken naar het aantal mensen dat in de zone staat. Ze kijken niet naar de wachtlijsten.”

Partijen als CDA, SP en ChristenUnie zijn van mening dat door het sluiten van tippelzones de kans op mensenhandel en uitbuiting binnen sekswerk kleiner wordt. Maar tegenstanders zoals Dinah weten dat tippelen tegenwoordig meer vormen heeft gekregen dan alleen op straat staan, waardoor het weghalen van zones dit probleem volgens haar niet verhelpt. Dinah werkte van 1987 tot 2003 als tippelaar in parken en op straat, en tippelde na haar transitie vooral in Parijs. Nu is ze jurist, hulpverlener bij de GGD en bestuurslid van PROUD. “Dat de uitgifte van gereguleerde plekken minder wordt, wil niet zeggen dat het sekswerk verdwijnt,” zegt ze. “Mensen vinden altijd weer creatieve manieren om het uit te oefenen. Tippelen is een van de oudste en makkelijkste vormen van sekswerk. En de goedkoopste, want je hoeft niks te huren.”

“We zien dat tippelen meerdere invullingen heeft gekregen, omdat sekswerkers zich liever niet laten registreren bij de gemeente,” zegt Yvette. “Geregistreerd staan maakt je namelijk kwetsbaar. In Nederland is het zo geregeld dat je je huis kan worden uitgezet, je kans op een hypotheek klein is en je kinderen eerder worden aangegeven bij jeugdzorg. Maar zo’n registratie is wel verplicht. Als ze op de een of andere manier onder registratie uit kunnen komen, zullen ze dat al snel proberen. Veel sekswerkers doen bijvoorbeeld aan cardates. Ze laten zich oppikken door een auto, na een interactie op internet. Vervolgens werken ze de klant af in de auto. Of er wordt afgesproken via kanalen als Grindr en Tinder. Dit zijn ook vormen van tippelen. Het is minder zichtbaar, maar het brengt niet per se minder risico’s met zich mee.”

Fragment uit 'Meiden van de Keileweg', een documentaire uit 1999 van Roy Dames, over de straatprostituees op de Keileweg in Rotterdam, waar zich voorheen een tippelzone bevond.

Als ik Marloes vraag of tippelaar het illegale circuit ingeduwd worden wanneer hun legale werkplekken verdwijnen, zegt ze daar heel alert op te blijven. “Ook wij horen dat het gevaar van mensenhandel in het illegale circuit er is. Maar aan de andere kant hebben we na de sluiting van de prostitutieboten aan het Zandpad gezien dat er niet aantoonbaar meer illegale prostitutie plaatsvindt Utrecht. Het is een sector waar het aanbod ook heel erg de vraag bepaalt. Maar we houden het goed in de gaten, want deze groep mensen is extra kwetsbaar voor uitbuiting en mensenhandel.”

Dat we hier praten over een kwetsbare groep, is volgens Yvette terecht - ze geeft er alleen een andere definitie aan. “Het probleem is dat mensen die tippelen heel vaak geen andere mogelijkheid hebben. Ze kunnen niet in een seksclub of bordeel gaan staan omdat ze bijvoorbeeld te oud of een transman of vrouw zijn, of verslaafd - terwijl ze wél geld nodig hebben.”

Ik vraag Dinah of zij, op basis van haar ervaring, vindt dat tippelzones veilig zijn voor kwetsbare mensen. “Op straat is er cohesie tussen verschillende mensen; mensen met verschillende etnische achtergronden, mannen, vrouwen, interseksuele personen en mensen met verschillende seksuele voorkeuren,” vertelt ze. “Het zijn mensen die in andere lagen van de maatschappij worden buitengesloten. Daarom is de diversiteit op straat groot, en wordt het ook sneller geaccepteerd.”

En deze cohesie zorgt voor meer veiligheid, zegt Dinah. “Ik ervoer een hele hechte sociale controle onder sekswerkers op straat. Tippelaars houden altijd in de gaten wie in welke auto stapt, nemen kentekenplaten op en appen of bellen als iemand te lang wegblijft. Vaak delen mensen ook een woning. Er is een soort familiegevoel.

Ik vraag Dinah hoe erg het is als straks alle tippelzones verdwijnen en resoluut antwoordt ze: “Hartstikke erg. We willen juist meer veiligheid creëren voor sekswerkers – zodat ze niet bang zijn om vermoord, verkracht of beroofd te worden tijdens hun werk. Maatschappelijke hulporganisaties zijn altijd betrokken geweest bij tippelzones. Met het verwijderen van deze omgeving haal je dus ook die veiligheid weg. Je wil voorkomen dat mensen ondergronds gaan werken en moeilijk te traceren zijn, toch?”

Marloes wil tippelaar een andere uitweg bieden. “De zwaar verslaafde doelgroep, die tippelen als enige uitweg ziet, bied ik liever een beter alternatief door zorg te leveren. De gemeente biedt bijvoorbeeld begeleiding om in contact te komen met een afkickkliniek en het vinden van nieuw werk. Ik heb ook contact gehad met niet-verslaafde sekswerkers. Zij tippelen omdat het goedkoop is. Het kost je namelijk geen huur. Maar ik vind dat zij dan ook prima kunnen werken in de raamprostitutiezone, en dan maar wat huur moeten betalen. Andere ondernemers moeten ook betalen voor hun onderkomen. Als ik sekswerk als beroep moet zien volgens voorstanders, dan gelden de regels van zelfstandig ondernemerschap voor iedereen,” vertelt ze.

“Mensen faciliteren om te tippelen in een veilig gebied, waar sociale controle is en toegang tot gezondheidszorg en condooms, lijkt mij dan nog steeds een humanere oplossing dan zeggen: we vinden sekswerk op een tippelzone mensonterend dus we sluiten de zone. Het aantal sekswerkers gaat namelijk niet minder worden, en mensen vinden altijd wel weer manieren om sekswerk uit te oefenen,” zegt Yvette ten slotte.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens.

Bekijk hieronder de Broadly-documentaire Spain's Sex Supermarket