Laten we de kritische blik op het vaccin óók richten op de anticonceptiepil

In Nederland werd vaccineren met AstraZeneca tot 18 maart tegengehouden* nadat er tien meldingen waren gemaakt van gevaccineerden die trombose kregen – een nare aandoening waarbij je bloed samenklontert, wat vervolgens tot ophopingen in je longen kan zorgen. Ook in België werd er flink gedebatteerd over de veiligheid van het vaccin. Het is nog niet bewezen of er echt een verband bestaat tussen het vaccin en trombose. 

We zitten in een pandemie, waardoor er met immense daadkracht wordt gehandeld bij een signaal dat er iets niet goed gaat. Een verhoogd risico op trombose na een vaccin zou natuurlijk een bedreiging voor de volksgezondheid kunnen zijn. Het is daarom logisch dat er wordt gehandeld. Niemand wil een bloedprop in zijn lijf. Maar laat een verhoogd risico op trombose nou net een allang bewezen bijwerking zijn van een medicijn dat de helft van de wereldbevolking al zestig jaar slikt om een beetje autonoom te kunnen zijn: de pil. 

Als zo’n eventuele bijwerking een bedreiging vormt voor de volksgezondheid en een vaccin daarvoor wordt stopgezet – met coronadoden tot gevolg –, waarom kijken we dan niet met dezelfde daadkracht naar hoe we de pil kunnen verbeteren?

Niet alleen is de geschiedenis van vrouwelijke anticonceptie bezaaid met seksisme, ook de onverschillige manier waarop we vandaag nog omgaan met de pil en de soms hevige bijwerkingen ervan laat zien hoe weinig aandacht er is voor de geneeskunde gericht op vrouwen. Een voorbeeld: volgens de Nederlandse College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) is trombose geen bekende bijwerking van het vaccin, maar iets wat zoveel voorkomt dat je nu eenmaal de kans hebt dat een gevaccineerd persoon ook trombose kan krijgen. Wetenschappelijk onderzoek heeft daarentegen wél al lang bewezen dat de anticonceptiepil de kans op trombose *verviervoudigt*. Het risico op trombose bij een meisje van vijftien jaar is ongeveer een op tienduizend zonder pilgebruik en vier op tienduizend als ze wel aan de pil is. Als trombose vervolgens in de familie zit, dan wordt het risico nog eens met twee vermenigvuldigd en kom je op acht op tienduizend voor een vijftienjarige. Wanneer die jongere vervolgens rookt, dan is de kans op trombose nog een stuk groter. 

En bloedklonters is slechts een van de vele, nare bijwerkingen van de pil, wat nog steeds het meest gebruikte anticonceptiemiddel is in Nederland. Stemmingswisselingen, hoofdpijn, vermoeidheid, minder zin in seks, en zelfs beroertes zijn een greep uit de mogelijke bijwerkingen van de pil. De pil, in tegenstelling tot het vaccin, wordt niet in dezelfde mate onder het vergrootglas gehouden: wanneer er onaangename bijwerkingen zijn, wordt de pil niet stopgezet, de fabrikant wordt niet op het matje geroepen en hoewel genoeg mensen zich hebben uitgesproken over hoe ontzettend vreselijk de pil kan zijn, echt veel heisa wordt er hogerop niet gemaakt. Sterker nog: het wordt al jarenlang, ondanks alle bijwerkingen, aan de lopende band voorgeschreven aan jonge vrouwen, die vaak geen idee hebben van de gigantische impact die het kan hebben op hun gezondheid. 

Toen ik op mijn zestiende elke maand wakker werd in een bebloed bed, ging ik naar de dokter die me binnen tien minuten een pil had voorgeschreven. Hij vertelde me dat ik waarschijnlijk iets zou merken aan mijn gewicht. Eventueel zou ik wat puistjes erbij krijgen. Dat ik sneller moe was, mijn lichaam begon op te zwellen, mijn eetlust verdween en mijn emoties zodanig afgevlakt werden dat zelfs filmpjes van oude mensen die een hondje kregen voor hun verjaardag me niet lieten huilen, had ik in eerste instantie niet eens echt door. Ik had namelijk nooit geleerd kritisch te kijken naar dat begeerde pilletje. Toen ik uiteindelijk de link legde tussen mijn chaotische lijf, cranky persoonlijkheid en de pil, zag ik dat als brute pech die er maar bij hoort als je een baarmoeder hebt. Daarbij had ik niet het gevoel dat ik veel andere mogelijkheden had. De opties om jezelf te beschermen zijn – vooral voor jonge vrouwen bij wie de pil in het basispakket zit – beperkt. Sterker nog: voor veel jonge vrouwen is het de normaalste zaak om dagelijks een pilletje in je mik te werpen en de nare bijeffecten maar voor lief te nemen. 

Aan de ene kant heeft de pil me veel goeds gebracht. Ik heb tot nu toe zorgeloos seks kunnen hebben en tegelijkertijd ben ik geen tienermoeder geworden, waardoor ik me heb kunnen focussen op mijn eigen ontwikkeling. 

Maar het heeft er ook voor gezorgd dat ik al sinds mijn zestiende niet weet wie ik echt zou zijn zonder al die extra hormonen. Sarah Hill, hoogleraar psychologie aan de Christelijke Universiteit van Texas en auteur van Je Brein aan de Pil vindt de pil een van de belangrijkste uitvindingen voor vrouwen. “Niets is belangrijker geweest voor ons vermogen om economische onafhankelijkheid van mannen te bereiken,” schrijft ze. Maar ze schrijft ook dat je als vrouw hier wel de prijs voor betaalt. Volgens Hill beïnvloedt de pil namelijk alles aan de vrouw. Het slikken van de pil maakt je, volgens haar, “een andere versie van jezelf.” Dat genetisch modificeren waar een deel van de samenleving het voorbije jaar zo panisch voor was, is dus al zestig jaar volop aan de gang voor de helft van de bevolking. 

Het gebrek aan interesse in de bijeffecten van de pil begon in principe al bij het ontwikkelen ervan in de jaren zestig en zeventig. Vrouwen werden zonder hun medeweten gesteriliseerd, er werd amper informatie gedeeld over wat er nou in die pil zit en de klachten over een gezwollen lichaam en depressieve gevoelens werden niet serieus genomen. Toen de vrouwenpil ontwikkeld werd, werd er in eerste instantie ook gekeken naar hormonale anticonceptie voor mannen. Vanwege de bijwerkingen werd de pil voor mannen al snel afgewezen, want ze kregen bijvoorbeeld last van krimpende ballen. In datzelfde onderzoek stierven drie vrouwen nadat ze de pil namen, maar er werd nooit een autopsie uitgevoerd om te achterhalen wat er nou net mis ging.

Ook voorbije jaren is er geregeld ophef geweest over de pil. Zo bleek bijvoorbeeld dat die ‘stopweek’, waarbij je een week lang je pil niet neemt om weer een menselijke bloedvulkaan te worden en elk uur van de dag je darminhoud eruit te spuiten, niet eens nodig is. Die week werd enkel ingelast om een zo schijnbaar ‘natuurlijke’ mogelijke vrouw te behouden.

Pas in 2016 werd er een Deens onderzoek gepubliceerd waarin de connectie werd gelegd tussen depressiviteit en anticonceptie. Nadat tieners begonnen met anticonceptie, steeg de kans dat ze ook aan de antidepressiva gingen met tachtig procent. Het is het eerste, grootschalige onderzoek dat kijkt naar de relatie tussen hormonale anticonceptie en depressies op deze schaal, maar al tijden voeren vrouwen discussies met hun huisartsen over dit soort klachten nadat ze eenmaal met de pil zijn begonnen.

Enkele jaren geleden werd het idee van de mannenpil weer opgeroepen. Want waarom zou je een kogelvrij vest ontwikkelen, als je ook gewoon met onschadelijke, superzachte kogels kan schieten? Onderzoekers hebben in 2016 een vorm van anticonceptie gevonden voor mannen die voor 96 procent succesvol is, maar het onderzoek moest stoppen nadat 20 deelnemers niet verder wilden. Ze zouden te veel last hebben van de bijwerkingen, zoals acne en stemmingswisselingen.

Nu heb ik een spiraaltje. Na dertien jaar mezelf volstoppen met hormonen, bleek dit de beste oplossing voor mij. Een vriendin kon na het zetten van haar spiraaltje aan niets anders denken dan van een brug springen – een van de mogelijke bijwerkingen van een spiraaltje. 

Ze heeft hem diezelfde avond met spoed laten verwijderen. Mijn vrienden, die op zoek gaan naar gepaste anticonceptie, vertellen elkaar hun eigen ervaring, ploegen door de horrorverhalen op het internet op zoek naar zoveel mogelijk informatie en uiteindelijk moeten we maar hopen dat we de juiste keuze gemaakt hebben – en we dus niet ons lichaam volledig aan gort hebben gemedicaliseerd. 

Terug naar het AstraZeneca-vaccin. Mensen zijn bezorgd om zich te laten inenten met een vaccin dat eventueel bijwerkingen kan hebben – en naar die angst wordt aan de hand van grondige stukken, nauwkeurige analyses en kritische politici ook goed geluisterd. Het is bijna ongelooflijk dat vrouwen, de helft van de hele wereldbevolking, al zestig jaar niet dezelfde mate van onderzoek en bescherming ontvangen tegen de levensgevaarlijke bijwerkingen van de pil (trombose, beroerte en depressies), zoals dat nu gebeurt bij AstraZeneca. 

De gezondheid van vrouwen is blijkbaar niet waar ‘de volksgezondheid’ over gaat – het is na zestig jaar echt tijd dat we óók de bijwerkingen van de pil bloedserieus gaan nemen. 

*Hugo de Jonge, minister van Volksgezondheid, gaf gisterenavond (18 maart) opnieuw groen licht voor het AstraZeneca-vaccin. De vaccinatiecampagne wordt daarom volgende week hervat.