Waarom mensen als Tomy Holten met de politie in aanraking komen

Deze week vond in Zwolle een herdenkingsbijeenkomst plaats voor Tomy Holten, een 40-jarige zwarte man die op 14 maart op een parkeerplaats bij een lokale Jumbo door de politie hardhandig werd ingerekend, en vervolgens overleed.

Holten was geen zware crimineel. Zijn broer beschreef hem in lokale media als “een beer van een vent” en een “kruimeldief”, maar bovenal een “ heel lieve jongen”. De voornaamste reden dat Holten met de politie in aanraking kwam, was dan ook niet omdat hij in overtreding was, maar omdat hij afwijkend gedrag vertoonde. Volgens het personeel van de Jumbo in kwestie viel Holten daar mensen lastig door aan hun boodschappentassen te trekken, rende hij heen en weer door de gangpaden en “ontweek hij dingen die er niet waren.” Zijn aanwezigheid zorgde voor onrust, en toen hij weigerde de supermarkt te verlaten besloot het personeel de politie te bellen – ook al had Holten niets gestolen en was hij niet gewapend.

Hoe dat verliep is van diverse kanten gefilmd, en op die grimmige beelden is te horen hoe Holten op de grond is gewerkt en jammerlijk om hulp roept, terwijl er vijf volwassen mannen over hem heen hangen. Een uur later was hij dood. Hoe dat precies gebeurd is, wordt op dit moment door de Rijksrecherche onderzocht. De broer van Holten vertelde in een interview op FunX dat hij vermoedt dat het hardhandige optreden van de politie wel eens de oorzaak zou kunnen zijn, en dat hij weinig vertrouwen heeft in de informatie die ze hem verschaffen. “Als ze mij niet eens kunnen vertellen waar mijn broer is overleden, dan beginnen bij mij de alarmbellen te rinkelen.”

Het tragische geval van Tomy Holten is geen uitzondering – volgens cijfers van actiegroep Controle Alt Delete overleden er sinds 2016 41 mensen tijdens of vlak na een arrestatie. Dat betekent overigens niet dat in al die gevallen sprake was van onrechtmatig politiegeweld, benadrukt Controle Alt Delete: “Deze cijfers willen niet zeggen dat al deze mensen omgekomen zijn door nalatig handelen van de politie, of dat de politie in al deze zaken strafrechtelijk verwijtbaar heeft gehandeld.”

Wat wel opvallend is: meer dan de helft van die mensen vertoonde net als Holten 'verward gedrag' voordat ze werden aangehouden. Dat suggereert dat ze wellicht meer geholpen waren geweest met adequate geestelijke gezondheids- of verslavingszorg, dan met een hardhandige aanhouding.

“In Nederland wordt er sinds de jaren tachtig, met het kabinet Lubbers, neoliberaal beleid gevoerd, waarbij veel maatschappelijke taken worden wegbezuinigd of geprivatiseerd,” zegt politiesocioloog Jaap Timmer van de Vrije Universiteit Amsterdam, die sinds 1991 onderzoek doet naar geweld in politiewerk. “Daarbij moet je denken aan sociale woningbouw, de buurtwacht en geestelijke gezondheidszorg. Die taken zijn enorm versnipperd geraakt, er is onvoldoende geld en er zijn onvoldoende capaciteiten. Het aantal daklozen loopt op, het aantal ggz-patiënten dat in de wachtrij staat is enorm. Daardoor gaan zich problemen voordoen, mensen gaan raar gedrag vertonen op straat, in winkels, noem maar op”.

Volgens Timmer wordt er vaak naar de politie gebeld als iemand onrust veroorzaakt, omdat mensen niet weten wat ze anders zouden moeten doen. “Er is maar één 24/7 dienst-beschikbaar waarvan iedereen het telefoonnummer kan onthouden: 112, politie. Dus dan draaft de politie maar weer op. Maar het is niet de primaire taak van de politie, politieagenten zijn geen sociaal werkers of therapeuten. De politie is er voor rechtshandhaving en hulpverlening, maar die hulpverlening moet je meer zien als een soort sociale brandweerdienst. Ze kunnen iemand die onwel is geworden reanimeren, maar dan wel met de insteek dat er binnen tien minuten een ambulance is om het over te nemen.”

Timmer schetst de situatie in de Verenigde Staten, waar demonstranten nu ‘defund the police!’ roepen. Daarmee bedoelen ze dat het geld dat nu naar de politie gaat, op een betere manier besteed zou kunnen worden. “In Amerika gaat er steeds meer geld naar de politie, maar dat geld wordt weggetrokken bij andere maatschappelijke dienstverlening: sociale huisvesting, buurthuizen, bijstand, voedselbonnen, noem maar op. Dat komt door het neoliberalisme, een rechtser overheidsbeleid. Alex Vitale, een socioloog uit New York, schreef daar een interessante analyse over, The End of Policing. Je ziet dat de protestbeweging tegen politiegeweld zijn vocabulaire – ‘defund the police’ – heeft overgenomen.”

Volgens Timmer is de toestand in Nederland niet zo ernstig als in Amerika, maar hij ziet wel overeenkomsten. Ook hier krijgt de politie steeds meer te doen, omdat andere maatschappelijke zorgverleningsdiensten zijn weggevallen. “Agenten hebben weinig tijd meer over voor hun werk, wijkagenten draaien allemaal noodhulpdiensten; die rijden met hun surveillancewagen van de ene melding naar de ander, en hebben heel weinig tijd om aandacht te besteden aan een gebied. Ze zitten vast in hun auto, hebben geen tijd meer om een praatje aan te knopen om te kijken hoe met mensen gaat, om ze te leren kennen, of om te kijken of ze misschien iemand aan een andere zorgverleningsdienst moeten koppelen.” Daar komt ook nog bij dat agenten er nieuwe taken bij hebben gekregen door digitalisering. “Nu zijn er honderden agenten die moeten surveilleren op het internet. Dat is ook heel belangrijk, maar die capaciteit wordt weggehaald bij het dagelijkse politiewerk op straat."

Of bezuinigingen in de maatschappelijke sector indirect hebben bijgedragen aan de dood van Tomy Holten, dat kan Timmer niet zeggen. “Over het specifieke geval van Holten kan ik me niet uitspreken, daarvoor moeten we echt eerst de onderzoeksresultaten van de Rijksrecherche afwachten.” Wel is volgens Timmer duidelijk dat de politie niet in staat is het werk van ggz-therapeuten en sociaal werkers over te nemen, wat tragische gevolgen kan hebben. “Ze zijn er niet voor geschikt, dus maken ze daar daar fouten bij. Dat is evident. Maar als jij en ik een fout maken, vallen er geen doden. Bij agenten is dat soms een ander verhaal.”